Στον χώρο της Κοραή 4 στην καρδιά της Αθήνας, ένα υπόγειο καταφύγιο που χτίστηκε για προστασία από αεροπορικές επιθέσεις κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μετατράπηκε σε κρατητήριο της Κομαντατούρ κατά την Κατοχή. Εκεί, δεκάδες άνθρωποι έγραψαν μηνύματα στους τοίχους με ό,τι είχαν, όπως σκίτσα και ονόματα, για να αφήσουν ίχνη της αγωνίας τους.
Το καταφύγιο βρίσκεται κάτω από το κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής και λειτουργεί πλέον ως Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944. Οι τοίχοι κρατούν ακόμα τα σημάδια από εκείνη την εποχή, με ακιδογραφήματα που μαρτυρούν την τρομερή καθημερινότητα.
Ανάμεσα στα μηνύματα ξεχωρίζουν φράσεις όπως «24 ώρες χωρίς φαί και νερό. Μόνο μυρίζοντας το γιασεμί. Δημήτρης Μωραϊτης», «Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης, τελειόφοιτος Ιατρικής. Κρατούμαι ως όμηρος. Μαρτύρια Ιεράς Εξετάσεως», «αδελφοί Χάλαροι. Έντιμοι πολίται. Εκρατήθησαν αδίκως από ρουφανιά».
Σχολικές επισκέψεις καθημερινά
Ο Κωνσταντίνος Χατζηεργάτης, υπεύθυνος του χώρου από το 2008, μιλάει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων για τις συχνές επισκέψεις από σχολεία. Όπως είπε, «από την 1η Οκτωβρίου μέχρι και το τέλος της σχολικής χρονιάς, καθημερινά γίνεται τουλάχιστον μία επίσκεψη από σχολεία και μάλιστα από όλη την Ελλάδα. Χθες (σ.σ. Παρασκευή 24 Οκτωβρίου) παρότι είχαμε ήδη ένα σχολείο ήρθε και δεύτερο και μας ζητήθηκε να δουν τα παιδιά τον χώρο».
Κατά την Κατοχή, μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Ναζί, το καταφύγιο έγινε χώρος κράτησης για χιλιάδες ανθρώπους κάθε ηλικίας και εθνικότητας. Ανάμεσά τους βρέθηκαν Έλληνες αγωνιστές της Αντίστασης, ακόμα και Γερμανοί αντιφρονούντες ή Ιταλοί, όπως δείχνουν τα γκράφιτι.
Η Κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1941 και διήρκεσε μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, κάνοντας τέτοια καταφύγια κρίσιμα για την επιβίωση.
Από κρατητήριο σε μνημείο
Μετά την απελευθέρωση, το κτίριο φιλοξένησε το ΕΑΜ μέχρι τα Δεκεμβριανά. Το 1991, η Εθνική Ασφαλιστική πίεσε για να γίνει ο χώρος μνημείο, και το υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε τη μετατροπή και συντήρηση. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης το εγκαινίασε εκείνη τη χρονιά, για να τιμήσει την ιστορία της Αντίστασης.
Κατά τις εργασίες συντήρησης βρέθηκαν προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων, όπως κούπες, ξυραφάκια και ένα ατόφιο γράμμα, μαζί με μια ναζιστική σημαία και μια πόρτα από κρατητήριο της Γκεστάπο. Όλα εκτίθενται σε προθήκες.
Μέχρι το 2023, ο χώρος λειτουργούσε υπό την Εθνική Ασφαλιστική και το υπουργείο Πολιτισμού. Τότε, η εταιρεία τον δώρισε στο υπουργείο και τον Δήμο Αθηναίων, που τον διαχειρίζονται πλέον μαζί.
