Στις πρώτες ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιωάννης Μεταξάς αντιμετωπίζει τον Ιταλό πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι στην Κηφισιά και του λέει στα γαλλικά: «Alors, c’est la guerre». Αυτή η απάντηση, που απορρίπτει το ιταλικό τελεσίγραφο, μετατρέπεται γρήγονα στο σύμβολο της ελληνικής αντίστασης, παρόλο που δεν περιλαμβάνει άμεσα τη λέξη «Όχι». Η Ελλάδα μπαίνει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με θάρρος, ενώ ο Γκράτσι καταγράφει στα απομνημονεύματά του: «Μου απήντησε “Όχι!”. Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε τη θυσία αντί της υποδουλώσεως».
Οι σειρήνες ηχούν στην Αθήνα από νωρίς. Οι Ιταλοί ξεκινούν την εισβολή στην Ήπειρο πριν καν περάσει η προθεσμία, στις 5:30 το πρωί, και ο ελληνικός στρατός ανταποδίδει αμέσως, με τον Βασίλειο Τσιαβαλιάρη να πέφτει πρώτος νεκρός. Από τα βουνά της Πίνδου μέχρι τους δρόμους του Πειραιά, ο κόσμος ορμά να υπερασπιστεί το έδαφος, όπως ακριβώς λέει το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου: «Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους». Η ενότητα ξεπερνάει πολιτικές διαφορές, φέρνοντας μαζί στρατιώτες, γυναίκες και νέους σε έναν κοινό σκοπό.
Πώς γίνεται να γιορτάζουμε μια εισβολή σαν νίκη; Η απάντηση κρύβεται στην επιλογή της αντίστασης από την πρώτη στιγμή.
Η επιλογή της έναρξης αντί για το τέλος
Η 28η Οκτωβρίου τιμά την απόφαση να πούμε «Όχι» στην υποταγή, όχι την απελευθέρωση που ήρθε αργότερα. Στις 12 Οκτωβρίου 1944, οι δυνάμεις του Άξονα φεύγουν από την Αθήνα, αλλά η Κρήτη μένει υπό γερμανικό έλεγχο μέχρι τον Μάιο του 1945, ενώ σύντομα ξεσπά ο Εμφύλιος Πόλεμος, σκιάζοντας κάθε χαρά. Το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που ξεκίνησε το 1939, άλλαξε τον ρου της ιστορίας σε παγκόσμια κλίμακα, και η Ελλάδα μπήκε μέσα του με πείσμα.
Αν η επέτειος γινόταν η 12η Οκτωβρίου, θα έπρεπε να αναγνωριστούν οι ρόλοι των μαχητών του ΕΛΑΣ, που έδιωξαν τους κατακτητές από την πρωτεύουσα – κάτι αδιανόητο σε μια χώρα διχασμένη τα επόμενα χρόνια. Μόνο το 1981, δεκαετίες μετά, η Εθνική Αντίσταση παίρνει επίσημη θέση στην ιστορία. Ο Μανώλης Γλέζος το εξηγεί καθαρά: «Στην Ελλάδα γιορτάζουμε την έναρξη του αγώνα του 1821 και την έναρξη του πολέμου του 1940· όχι τα επινίκια. Αυτό σημαίνει ότι οι Έλληνες τιμούν την απόφαση να αντισταθούν περισσότερο από την ίδια τη νίκη. Γιατί οι Έλληνες είναι λαός που αντιστέκεται και ανατρέπει αυτούς που τον καταπιέζουν.»
Αυτή η μέρα ενώνει πέρα από παλιούς καβγάδες. Παραμένει σύμβολο θάρρους, ίσως και μιας σπάνιας ομοψυχίας.
Πρόσωπα που σημάδεψαν την ημερομηνία
Στις γεννήσεις, η Πόλυ Πάνου έρχεται στον κόσμο το 1940, μια φωνή που θα γίνει θρύλος στο λαϊκό τραγούδι, συνεργαζόμενη με γίγαντες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης. Το 1955 γεννιέται ο Μπιλ Γκέιτς, που φτιάχνει τη Microsoft και φέρνει υπολογιστές σε κάθε σπίτι, αλλάζοντας την καθημερινότητα. Η Τζούλια Ρόμπερτς βλέπει το φως το 1967, με το χαμόγελό της να φωτίζει ταινίες όπως το «Pretty Woman» και να κερδίζει Όσκαρ για το «Erin Brockovich».
Ο Χοακίν Φίνιξ ακολουθεί το 1974, με ρόλους που σκίζουν την ψυχή, όπως ο Τζόκερ που του χάρισε Όσκαρ. Στην Ελλάδα, ο Παναγιώτης Κατσούρης γεννιέται το 1976, ένας ποδοσφαιριστής του ΠΑΟΚ που χάνεται νωρίς σε ατύχημα, μένοντας στη μνήμη ως ταλέντο με ήθος.
Από τους θανάτους, ο φιλόσοφος Τζον Λοκ φεύγει το 1704, αφήνοντας ιδέες για δικαιώματα και ελευθερία που χτίζουν δημοκρατίες. Το 2018, ο Κωνσταντίνος Κατσίφας πέφτει νεκρός από πυρά αλβανικής αστυνομίας στο Βουλιαράτες της Βορείου Ηπείρου, ανήμερα της επετείου, πυροδοτώντας εντάσεις για τα δικαιώματα της μειονότητας. Πέρσι, ο Μάθιου Πέρι αποχαιρετά ως ο αξέχαστος Τσάντλερ των «Friends», μιλώντας ειλικρινά για τους δαίμονές του.
Στο εορτολόγιο, γιορτάζουν οι Νεφέλη, Βήλη, Βίλια, Ευνίκη, Ευνίκα. Εθνικά, η Επέτειος του «ΟΧΙ» και η Διεθνής Ημέρα Κινουμένου Σχεδίου θυμίζουν ότι η ιστορία ζει μέσα από τέτοιες στιγμές.
