Στην καρδιά της Αθήνας, μια απλή πόρτα σε μια πολυσύχναστη πλατεία κρύβει ένα κομμάτι ζωντανής ιστορίας. Κατεβαίνοντας έξι μέτρα κάτω από το έδαφος, ο επισκέπτης αφήνει πίσω του τον θόρυβο της πόλης και βρίσκεται στον «Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944» στην οδό Κοραή 4, ένα μνημείο που καθηλώνει και συγκλονίζει.
Αρχικά, το κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής είχε ένα υπερσύγχρονο αντιαεροπορικό καταφύγιο στα υπόγειά του, φτιαγμένο για να προστατεύει ζωές. Όμως, με την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, η μοίρα του άλλαξε δραματικά. Επιτάχθηκε στις 6 Μαΐου και μετατράπηκε σε ένα κολαστήριο από την Κομαντατούρ και την Γκεστάπο, όπου χιλιάδες άνθρωποι βασανίστηκαν και κρατήθηκαν.
Μέσα σε αυτή τη φρίκη, οι κρατούμενοι βρήκαν τρόπους να αντισταθούν στη λήθη. Με ό,τι μέσο διέθεταν, ακόμα και με τα νύχια τους, άφησαν πίσω τους ακιδογραφήματα στους τοίχους: σκίτσα, ημερομηνίες, ονόματα. Αυτά τα μηνύματα αποτελούν σήμερα αδιάψευστους μάρτυρες της ανθρώπινης τραγωδίας.
«24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας το γιασεμί. Δημήτρης Μωραΐτης», «Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης, τελειόφοιτος Ιατρικής. Κρατούμαι ως όμηρος. Μαρτύρια Ιεράς Εξετάσεως», «αδελφοί Χάλαροι. Έντιμοι πολίται. Εκρατήθησαν αδίκως από ρουφανιά» είναι μερικά μόνο από τα μηνύματα που διαβάζει κανείς.
Μια ζωντανή μαρτυρία για τις νέες γενιές
Πολλοί μαθητές από όλη την Ελλάδα επισκέπτονται τακτικά τον χώρο, βιώνοντας μια βαθιά συγκίνηση. Ο κ. Κωνσταντίνος Χατζηεργάτης, υπεύθυνος του Χώρου Ιστορικής Μνήμης από το 2008, σημειώνει ότι από την αρχή της σχολικής χρονιάς μέχρι το τέλος, γίνονται καθημερινά επισκέψεις σχολείων. Τα παιδιά, όπως λέει, φεύγουν συχνά με δάκρυα στα μάτια, συνειδητοποιώντας το μέγεθος της φρίκης της Κατοχής.
Μετά την απελευθέρωση, το κτίριο φιλοξένησε το ΕΑΜ μέχρι τα Δεκεμβριανά. Χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, Έλληνες και ξένοι, αγωνιστές, αντιφρονούντες, αλλά και απλοί πολίτες, πέρασαν από τα κελιά του κατά τη διάρκεια της Κατοχής, όπως μαρτυρούν τα μηνύματα στους τοίχους.
Διατήρηση της μνήμης και δωρεά
Το 1991, με πρωτοβουλία της Εθνικής Ασφαλιστικής, τα υπόγεια κρατητήρια ανακαινίστηκαν και μετατράπηκαν σε Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού. Τα εγκαίνια έγιναν από τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, τιμώντας την ιστορία της Αντίστασης. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, βρέθηκαν πολλά προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων, όπως κούπες, ξυραφάκια, σημειώματα, ακόμα και ένα γράμμα, καθώς και η ναζιστική σημαία που κάποτε κυμάτιζε στο κτίριο και μια πόρτα από κρατητήριο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν.
Μέχρι το 2023, ο χώρος λειτουργούσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και την ευθύνη της Εθνικής Ασφαλιστικής. Πέρυσι, η Εθνική Ασφαλιστική δώρισε και παρέδωσε τον χώρο στο Υπουργείο Πολιτισμού και τον Δήμο Αθηναίων, οι οποίοι πλέον έχουν αναλάβει από κοινού την ευθύνη της λειτουργίας του. Η δωρεά αυτή, που ανακοινώθηκε σε εκδήλωση με την παρουσία της Λίνας Μενδώνη και του Κώστα Μπακογιάννη, εξασφαλίζει τη διατήρηση και την πρόσβαση του κοινού σε αυτό το σημαντικό μνημείο, ενισχύοντας την εκπαιδευτική του διάσταση και την αντίσταση στη λήθη, στο πλαίσιο και επετειακών δράσεων όπως το “1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την Ελευθερία της”.
