Η απόφαση που άλλαξε ένα τραγούδι σε κοινό κτήμα
Σαν σήμερα το 1970, με εισαγγελική απόφαση, το τραγούδι «Ντιρλαντά» «δεν ανήκει σε κανέναν, αλλά αναγνωρίζεται ως δημοτικό άσμα του Αιγαίου». Η φράση αυτή έκλεισε μία από τις πιο ιστορικές και απρόσμενες δικαστικές διαμάχες της ελληνικής μουσικής, με αντιμαχόμενους τον Διονύση Σαββόπουλο και τον Παντελή Γκίνη.
Η διεκδίκηση: ο καπετάνιος, η λαγουδέρα και ο δίσκος
Ο Παντελής Γκίνης, Καλύμνιος καπετάνιος σφουγγαράδικου που στην Κάλυμνο τον γνώριζαν ως «Ντιρλαντά», ισχυρίστηκε ότι έγραψε το τραγούδι τη δεκαετία του ’60. Σύμφωνα με την κατάθεσή του, «κρατώντας τη λαγουδέρα με το ένα χέρι, τραγουδούσε πειραχτικούς στίχους για το πλήρωμά του» και γέννησε έτσι τις συλλαβές «ντα-ντιρλάντα-ντα». Η ηχογράφηση σε 45άρι δίσκο στην Αθήνα, με την επιμέλεια της Δόμνας Σαμίου, ήταν το τεκμήριο που προσκόμισε ο Γκίνης στη δικαστική διαμάχη.
Η άλλη πλευρά: ο Σαββόπουλος και η Ακαδημία Αθηνών
Ο Διονύσης Σαββόπουλος ενσωμάτωσε το κομμάτι στο άλμπουμ του «Το Περιβόλι του Τρελού» (1969), θεωρώντας το παραδοσιακό τραγούδι χωρίς πνευματικά δικαιώματα. Στη δίκη επικαλέστηκε γνωμάτευση της Ακαδημίας Αθηνών, που επιβεβαίωνε τον παραδοσιακό χαρακτήρα του άσματος. «Δεν μπορεί να ανήκει σε κανέναν», κατέθεσε τότε, όπως θυμόταν αργότερα.
Ιστορικό πλαίσιο και ρόλοι
Η Δόμνα Σαμίου (1928–2012) υπήρξε επιφανής ερευνήτρια και ερμηνεύτρια της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής· η συνεισφορά της στη συλλογή, καταγραφή και προβολή δημοτικών τραγουδιών υπήρξε καθοριστική. Ο Διονύσης Σαββόπουλος, γεννημένος το 1944, θεωρείται από τους σημαντικότερους δημιουργούς που έφεραν λαϊκά στοιχεία στη νεότερη ελληνική σκηνή· το άλμπουμ του του 1969 έπαιξε ρόλο στην πρώιμη καταξίωσή του. Η Ακαδημία Αθηνών λειτουργεί ως ανώτατο επιστημονικό όργανο που συχνά καλείται να γνωμοδοτήσει σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς — η γνωμάτευσή της στη δίκη υπήρξε κρίσιμη για την τελική απόφαση.
Αποτύπωμα και σημασία
Η διαμάχη δεν ήταν μόνο νομική αλλά και πολιτιστική: από τη μία ο τοπικός μύθος των σφουγγαράδων και η προσωπική διεκδίκηση, από την άλλη η συλλογική αντίληψη περί «παραδοσιακού». Δεκάδες Καλύμνιοι κατέθεσαν ότι ήταν παρόντες όταν το έγραψε ο Γκίνης, ενώ η πλευρά του Σαββόπουλου βασίστηκε σε επιστημονική γνωμάτευση. Το αποτέλεσμα —η αναγνώριση του «Ντιρλαντά» ως δημοτικού άσματος— κλείνει νομικά την υπόθεση, αφήνοντας ανοικτό το ερώτημα για τον τρόπο που καταγράφουμε και κατοχυρώνουμε τη λαϊκή δημιουργία.
Η υπόθεση τελείωσε με τη νομική διαπίστωση που συνοψίζει την απόφαση της εποχής· όπως είπε ο μάρτυρας και επικαλείται το αρχείο: «Δεν μπορεί να ανήκει σε κανέναν».
