Ο Κώστας Γαβράς, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες, στα 92 του χρόνια επιστρέφει δυναμικά με την ταινία «Τελευταία Πνοή». Μια συγκινητική και βαθιά ανθρώπινη δημιουργία, που εστιάζει σε υπαρξιακά ζητήματα και αντλεί έμπνευση από το ομώνυμο βιβλίο των Ρεζίς Ντεμπρέ, ενός διακεκριμένου φιλοσόφου, και Κλοντ Γκραντζ, ενός έμπειρου γιατρού. Το βιβλίο περιγράφει τις συναντήσεις τους με ασθενείς που αντιμετωπίζουν ανίατες ασθένειες, προσφέροντας μια διεισδυτική ματιά στην ανθρώπινη εμπειρία του θανάτου.
Η «Τελευταία Πνοή» τολμά να μας φέρει αντιμέτωπους με το θέμα του θανάτου, ένα ζήτημα που απασχολεί κάθε ανθρώπινο ον. Ο Κώστας Γαβράς, με τη γνωστή του ευαισθησία, εξερευνά τον θάνατο μέσα από τα μάτια των ασθενών, καταγράφοντας την αγωνία τους για το αναπόφευκτο τέλος, αλλά και τον πόνο των συγγενών τους. Η ταινία, μια βαθιά υπαρξιακή αναζήτηση, έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαν Σεμπαστιάν, αποσπώντας θετικές κριτικές. Από αυτή την Πέμπτη, η «Τελευταία Πνοή» προβάλλεται στους ελληνικούς κινηματογράφους, σε διανομή από τη Rosebud.21, προσκαλώντας το κοινό σε έναν στοχαστικό κινηματογραφικό ταξίδι.
Σύνοψη
Μέσα από έναν φιλοσοφικό κινηματογραφικό διάλογο, ο γιατρός Ογκουστίν Μασέ και ο διάσημος συγγραφέας Φαμπρίς Τουσέν, τον οποίο υποδύεται ο Καντ Μεράντ, αναζητούν απαντήσεις για τη ζωή και τον θάνατο. Μια σειρά συναντήσεων αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, με τον γιατρό να καθοδηγεί τον συγγραφέα, ο οποίος καλείται να αντιμετωπίσει τους δικούς του φόβους και τις υπαρξιακές του αναζητήσεις. Ένα λυρικό κινηματογραφικό μπαλέτο, όπου κάθε ασθενής μοιράζεται βαθιά συναισθήματα – γέλιο, δάκρυα, και ελπίδα. Ένα ταξίδι στην καρδιά της ζωής, αντιμετωπίζοντας την αναπόφευκτη πραγματικότητα του θανάτου.
Ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς μιλά για την ταινία
– Σας ενοχλεί η ιδέα του θανάτου;
Η ιδέα του θανάτου δεν με ενοχλεί, αλλά παραμένει ένα ανεξήγητο μυστήριο. Ατενίζω τον ορίζοντα του τέλους της ζωής, που πλησιάζει όλο και περισσότερο. Όταν δεν εργάζομαι, μερικές φορές σκέφτομαι τον θάνατο – ο χρόνος κυλά αμείλικτα. Όταν χάνουμε ανθρώπους που αγαπάμε, όπως τον Ζακ Περέν, νιώθουμε έντονα την παρουσία του, αλλά αυτό μας φέρνει γαλήνη μπροστά στο αναπόφευκτο. Η ανάγκη για την ταινία «Τελευταία Πνοή» προήλθε από την ανάγνωση του βιβλίου των Κλοντ Γκραντζ και Ρεζίς Ντεμπρέ. Μέσω αυτής της ταινίας, προσπάθησα να υλοποιήσω τις ουτοπίες μου και να απαλλαγώ από φαντασιώσεις και φόβους.
– Η διαδικασία της προετοιμασίας των ταινιών σας είναι πάντα έντονη και λεπτομερής. Διέφερε σε κάτι η προετοιμασία για τη συγκεκριμένη ταινία από τις άλλες, με την «ανθρώπινη ύλη» σε πρώτο πλάνο;
Θα την αποκαλούσα “ανθρώπινη ουσία”. Είναι η πιο σύνθετη έννοια, με ψυχή, λογική, κατανόηση και πολλές άλλες δυνάμεις. Φέρει άπειρη πολυπλοκότητα αλλά και μεγάλη απλότητα όταν αντιμετωπίζει προβλήματα, ειδικά στο τέλος της ζωής. Ξεκίνησα με την επανεξέταση φιλοσοφικών γραπτών, παρακολούθησα διαλέξεις του Βλαντιμίρ Γιανκέλεβιτς και διάβασα το βιβλίο του Εντγκάρ Μορέν «L’homme et la mort», το οποίο με γύρισε στον Ηράκλειτο και τη φράση του: «Ζήσε το θάνατό σου και πέθανε τη ζωή σου». Επισκέφτηκα ξανά τον Αλμπέρ Καμύ, τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, τον Καστοριάδη και τον Αριστοτέλη. Και φυσικά, επέστρεψα στο βιβλίο «Dernier Souffle», συζητώντας με τους συγγραφείς του, Ρεζίς Ντεμπρέ και Κλοντ Γκραντζ. Έτσι έγραψα το σενάριο με τη δική μου οπτική, συνδυάζοντας την οικειότητα με τον κινηματογράφο.
– Πρέπει να μάθουμε να πεθαίνουμε;
Ναι, χωρίς αμφιβολία. Ο Σωκράτης είπε: «Φιλοσοφώ σημαίνει μαθαίνω να πεθαίνω». Ο Μονταίν επανέλαβε: «Φιλοσοφία είναι η προπαρασκευή του θανάτου και η προπαρασκευή της ελευθερίας». Απορρίπτουμε τον θάνατο, τον κατακρίνουμε και τον αρνούμαστε, ενώ ταυτόχρονα είμαστε τρομοκρατημένοι. Κάποτε, άκουσα τις τελευταίες στιγμές ενός συγγενή που εκλιπαρούσε να μην τον αφήσουν να φύγει. Ο τρόμος του θανάτου και η έλλειψη προετοιμασίας οδηγούν στην άρνηση του αναπόφευκτου. Η άρνηση αυτή οδήγησε τον άνθρωπο να πιστέψει ότι το τέλος είναι μόνο «μερικό», κάτι που διαχωρίζει από τα ζώα: έχουμε το Πνεύμα, το οποίο είναι αθάνατο. Πρόκειται για μια υστερική πεποίθηση, που παρακάμπτεται από όλες τις θρησκείες, αλλά αποτελεί ένα σημαντικό καταφύγιο.
– Η ταινία δείχνει ότι στην πραγματικότητα κανένας από τους χαρακτήρες δεν παραιτείται. Ο καθένας από αυτούς, με τον τρόπο του, θέλει να αντισταθεί.
Το να θέλεις να φύγεις όρθιος, με αξιοπρέπεια, είναι η κεντρική ιδέα της ταινίας. Η παρηγορητική φροντίδα, είτε στο σπίτι είτε στο νοσοκομείο, μπορεί να συμβάλει σε αυτή την αξιοπρέπεια. Οι χαρακτήρες είναι πραγματικοί άνδρες και γυναίκες, τους αγάπησα και τους κινηματογράφησα με πάθος.
– Είναι το τέλος ένα μήνυμα κατά της παραίτησης; Ότι υπάρχει πάντα ζωή, ό,τι κι αν συμβεί;
Η συνάντηση μεταξύ της γιατρού Ελεονόρ, την οποία υποδύεται η Σάρλοτ Ράμπλινγκ και του φιλοσόφου, είναι μια πρόταση, ένα «συμβόλαιο»: τον προσκαλεί να πολεμήσει, να αγωνιστεί για την επιβίωσή του και να ξεφύγει από τη μοναξιά. Να κατανοήσει και να αποδεχτεί ό,τι χρειάζεται για να απολαύσει τη ζωή ό,τι και να συμβαίνει. Το παράδειγμα ελπίδας που προσφέρει η Ελεονόρ στον Φαμπρίς είναι πειστικό και ποιητικό.
– Πιστεύετε ότι έχετε κάνει μια πολιτική ταινία;
Όταν συζητάμε για ένα ζήτημα, αυτό είναι εξ ορισμού πολιτικό. Όταν μιλάμε για ανθρώπους και το τέλος της ζωής, μιλάμε ακόμη περισσότερο για πολιτική. Η συζήτηση αποφεύγεται, επηρεασμένη από διάφορες δυνάμεις, προσωπικές βεβαιότητες και δόγματα. Δε φαίνεται αποδεκτό για τους ανθρώπους στο τέλος της ζωής τους να υποβάλλονται σε αλήθειες που απέχουν από τις δικές τους. Η δημιουργία μονάδων παρηγορητικής φροντίδας στα νοσοκομεία ή στο σπίτι είναι μια καλή λύση, αλλά ο αριθμός των παρόχων είναι άθλιος. Η ευθύνη των υπευθύνων είναι κολοσσιαία. Οι πολιτικοί πρέπει να συζητήσουν, να αποφασίσουν και να σχεδιάσουν πολλά, έχοντας υπόψη το πώς αυτά θα τεθούν στην υπηρεσία των ανθρώπων.
Η ηθοποιός Μαριλίν Καντό μιλά για την ταινία
Η πρώτη μου συνάντηση με τον Κώστα έγινε στο σπίτι του και εντυπωσιάστηκα, αλλά και φοβήθηκα λίγο. Με έκανε όμως να νιώσω άνετα και μιλήσαμε για τη ζωή, τον θάνατο και το τέλος της ζωής – σπάνια θέματα για πρώτη συνάντηση, αλλά είναι αυτά που πραγματεύεται η ταινία. Ήταν η πρώτη φορά που εξέφρασα τόσο ελεύθερα τις σκέψεις μου για αυτά τα θέματα.
Στη συνέχεια μιλήσαμε λεπτομερώς για το σενάριο, τις καταστάσεις και τους χαρακτήρες. Δεν ένιωσα ότι έκανα οντισιόν, αλλά ότι είχα μια αυθεντική συνάντηση μεταξύ ανθρώπων. Όταν έφευγα, σκέφτηκα: «Δεν ξέρω αν θα κάνω αυτή την ταινία, αλλά ήταν ωραίο που μοιράστηκα αυτές τις στιγμές με τον Κώστα».
Ήξερα ήδη τον «σύζυγό» μου, τον Ντενί Πονταλιντέ. Κάναμε μια ταινία μαζί πριν χρόνια και τα πηγαίναμε καλά. Ταιριάζουμε και έχουμε το ίδιο γούστο για το θέατρο και τη λογοτεχνία, αλλά και έναν ευγενικό τρόπο υποκριτικής. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, είδα ότι προσεγγίζουμε το κείμενο και τους χαρακτήρες με παρόμοιο τρόπο, και με το ίδιο χιούμορ. Υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ μας, όλα είναι απλά. Στην ταινία, τον αγγίζω πολύ, είμαι κοντά του σωματικά, είμαι ταυτόχρονα μητρική και συναισθηματική με τον «σύζυγό» μου. Μου άρεσε πολύ να παίζω μαζί του και νομίζω ότι ήταν αμοιβαίο.
Δεν είχα παίξει ποτέ με τον Καντ Μεράντ. Αποπνέει ένα βάθος και μια φυσικότητα στην ερμηνεία του, που με εντυπωσιάζει. Είδα πραγματικά έναν γιατρό κοντά στους ασθενείς του. Νοιάζεται ειλικρινά γι’ αυτούς και συγκινήθηκα από την καλοσύνη και την αποφασιστικότητά του. Στα γυρίσματα, ήμασταν όλοι πολύ συγκεντρωμένοι, με σεβασμό για την ταινία και για τον Κώστα, που ήταν ακριβής, απαιτητικός και πάντα κομψός. Σπάνια έχω ζήσει τόσο αρμονικά γυρίσματα.
Η ηθοποιός Σάρλοτ Ράμπλινγκ μιλά για την ταινία
Όταν λέω το «ναι» σε μια ταινία, το κάνω για πολλούς λόγους, με κυριότερο τον σκηνοθέτη. Η συμμετοχή μου στο «Le Dernier Souffle» ξεκίνησε όταν γνώρισα τον Κώστα. Η συνάντηση αυτή και το θέμα της ταινίας, που με συγκίνησε βαθιά, με ενθάρρυναν πολύ. Σκέφτηκα: «Τι ευαίσθητο και σημαντικό θέμα. Πρέπει να διερευνηθεί, να συζητηθεί και να βιωθεί με διαφορετικούς τρόπους, χωρίς φόβο, κατά μέτωπο, για να βρούμε την ομορφιά του και να το κατανοήσουμε».
Το σενάριο του Κώστα αντιμετώπισε ιδανικά όλα αυτά. Πώς προσεγγίζουμε το θέμα; Πώς βοηθάμε τους ανθρώπους να πεθάνουν; Πώς τους βοηθάμε -μαζί με τους αγαπημένους τους- να συμβιβαστούν με τον επικείμενο θάνατο; Γιατί το άτομο που πεθαίνει πρέπει να το αποδεχτεί και να είναι πραγματικά έτοιμο. Ο Κώστας ασχολήθηκε με το θέμα μέσα από διαφορετικές συνθήκες, διαφορετικές εμπειρίες και γεγονότα. Πιστεύω ότι πρέπει να καθοδηγούμαστε από έργα όπως αυτό για να προσεγγίσουμε και να κατανοήσουμε το θέμα.
Έχω γυρίσει πολλές ταινίες στις οποίες είχα ελάχιστο χρόνο στην οθόνη, αλλά σημασία είχε ο σκηνοθέτης, το θέμα, το σκηνικό και το κείμενό μου. Δεν χρειάζεται απαραίτητα πολύς χρόνος για να γίνει κάτι σημαντικό. Σημασία έχει να προσφέρεις κάτι σε μια σκηνή που την κάνει να μοιάζει «βιωμένη», να μοιάζει απαραίτητη.
Στην ταινία «Τελευταία Πνοή», έχω μόνο μία σκηνή, αλλά είναι πολύ σημαντική. Θέτει την ταινία σε κίνηση και βοηθάει τον γιατρό και τον θεατή να συνειδητοποιήσουν ότι όταν είσαι κοντά στον θάνατο, υπάρχουν και άλλοι τρόποι να προσεγγίσεις το τέλος. Η Σάρλοτ Ράμπλινγκ, με την ερμηνεία της, δίνει μια άλλη διάσταση στην αντιμετώπιση του θανάτου.
Η ηθοποιός Καρίν Βιάρ μιλά για την ταινία
Το να δουλεύεις ξανά με τον Κώστα μετά από 20 χρόνια είναι μια αλλόκοτη εμπειρία: παράξενη και οικεία. Έχω γυρίσει αρκετές ταινίες με αρκετούς σκηνοθέτες, αλλά η δουλειά στην «Τελευταία Πνοή» ήταν σαν επιστροφή στις ρίζες μου.
Έκανα μια ταινία πριν από 20 χρόνια με τον Κώστα και τη Μισέλ (η σύζυγός του και παραγωγός). Είναι ένα ουσιαστικό ζευγάρι, δημιουργούν μαζί. Έχω την εντύπωση ότι βρίσκονται σε συνεχή διάλογο. Το να δουλεύεις μαζί τους είναι σαν να είσαι μέλος μιας οικογένειας αγάπης και εργασίας. Τα ανακάλυψα λοιπόν όλα αυτά εκ νέου κι έτσι δεν αισθάνομαι ότι έχουν περάσει 20 χρόνια.
Έχω έναν πολύ σύντομο ρόλο, με γύρισμα μόνο δύο ημέρες. Αλλά μερικές φορές δέχεσαι ρόλους για λόγους πέρα από τον ίδιο τον ρόλο, ως έναν τρόπο να τιμήσεις το ταξίδι ενός σκηνοθέτη. Για να πεις: «Με καλέσατε για επιδόρπιο, θα χαρώ πολύ να έρθω».
Μου αρέσει η ιδέα ότι ο Κώστας αποφασίζει να γυρίσει μια ταινία για το τέλος της ζωής. Πάντα βρίσκω ενδιαφέρον όταν οι σκηνοθέτες κάνουν ταινίες για αυτό που τους απασχολεί περισσότερο αυτή τη στιγμή. Ο Κώστας ήταν πάντα πολιτικά ευαισθητοποιημένος, ξέρει πώς να μιλάει για ό,τι τον απασχολεί. Και σήμερα, στα 91 του χρόνια, η απόφασή του να γυρίσει μια ταινία για το τέλος της ζωής είναι απολύτως λογική. Και το κάνει με το δικό του όραμα, με τον ποιητικό, αγαπησιάρικο τρόπο που κοιτάζει τους ανθρώπους και τους ηθοποιούς. Με αυτήν την έννοια, βρίσκω αυτή την ταινία ακριβώς σαν τις άλλες του.
Η μητέρα μου μόλις πέθανε. Γνωρίζω πολλά για το τέλος της ζωής, για την παρηγορητική φροντίδα, και μπορώ να καταλάβω ότι είναι ένα θέμα που τρομάζει όσους δεν ασχολούνται με αυτό. Αλλά αν το δεις από την πλευρά της ζωής, όχι του θανάτου, θα δεις ότι πρόκειται για ένα ουσιαστικό θέμα που μας αγγίζει όλους.
Σκηνοθεσία: Κώστας Γαβράς
Σενάριο: Κώστας Γαβράς
Ηθοποιοί: Ντενί Πονταλιντές, Καντ Μεράντ, Μαριλίν Καντό, Άνχελα Μολίνα, Σάρλοτ Ράμπλινγκ, Χιάμ Αμπάς, Καρίν Βιάρ
Διάρκεια: 97 λεπτά
Διανομή: Rosebud .21
