Τον Ιανουάριο του 1996, ο Ανδρέας Παπανδρέου, τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας, υπέβαλε την παραίτησή του μετά από δύο μήνες νοσηλείας στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο. Στη θέση του, η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ ανέλαβε ο Κώστας Σημίτης.
Ο Κ. Σημίτης δεν δίστασε να αμφισβητήσει τον ιστορικό ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, καθιστώντας τον εαυτό του πολιτικό αντίπαλο του Α. Παπανδρέου, με στόχο τις μεταρρυθμίσεις και την καταπολέμηση του λαϊκισμού.
Ως νέος πρωθυπουργός, προκήρυξε εκλογές για τις 22 Σεπτεμβρίου 1996, ζητώντας τη λαϊκή εντολή. Στις εκλογές αυτές, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε με ποσοστό 41,49% (162 έδρες), με τη Νέα Δημοκρατία να ακολουθεί με 38,12%.
Ο Κ. Σημίτης έθεσε την ένταξη της χώρας στην ευρωζώνη ως κύριο εθνικό στόχο, εστιάζοντας σε αυτή τη κατεύθυνση όλες τις πολιτικές του προσπάθειες. Για εκείνον, η Ελλάδα έπρεπε να ενταχθεί οπωσδήποτε στην Ενωμένη Ευρώπη, στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ).
Η περίοδος Σημίτη χαρακτηρίζεται από συστηματική και συνεπή προσπάθεια για τη βελτίωση των οικονομικών δεικτών, τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και την εκπλήρωση των στόχων που καθόρισε η Συνθήκη του Μάαστριχτ.
Η οικονομική κατάσταση κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Σημίτη παρουσίασε υποδειγματική βελτίωση. Οι ρυθμοί ανάπτυξης επιταχύνθηκαν (1997: +3,2%, 1998: +3,7%, 1999: +3,5%), ενώ τα ελλείμματα μειώθηκαν δραστικά (4% του ΑΕΠ το 1998 από 14% το 1993) και ο πληθωρισμός έπεσε στο 2,1% το 1999 από 10,9% το 1994. Το δημόσιο χρέος σταθεροποιήθηκε και άρχισε να μειώνεται για πρώτη φορά από το 1997.
Στην Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος για το 1999, αναφερόταν η θετική κατάσταση της οικονομίας: «[…] για πρώτη φορά έπειτα από πολλές δεκαετίες έχουν δημιουργηθεί συνθήκες νομισματικής σταθερότητας […] αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης και κοπιώδους προσπάθειας».
Η Ελλάδα βρισκόταν κοντά στην πραγματοποίηση ενός σημαντικού στόχου, που στην αρχή της δεκατίας είχε φανεί σχεδόν αδύνατος: την ένταξή της στη Ζώνη του Ευρώ, τη συμμετοχή της στην Ευρώπη των ισχυρών!
Το 1999 υπήρξε καθοριστικό στην ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς εισήχθη το νέο κοινό νόμισμα, το ευρώ, και ιδρύθηκε η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση. Δύο χρόνια αργότερα, η Ελλάδα έγινε ισότιμο μέλος της ζώνης του ευρώ!
Η ένταξη στο ευρώ και η συμμετοχή στην ευρωπαϊκή οικογένεια αποτέλεσαν την πλέον σημαντική εθνική επιτυχία στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Ο Σημίτης κατάφερε ένα σπάνιο κατόρθωμα για τα ελληνικά δεδομένα: να θέσει σαφείς στόχους και να τους εκπληρώσει.
Ένας μεθοδικός εκσυγχρονιστής
Κατά την πρωθυπουργία του Σημίτη, επιταχύνθηκαν οι ρυθμοί κατασκευών και ολοκληρώθηκαν σημαντικά έργα υποδομής, όπως το Μετρό της Αθήνας, το νέο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η Αττική Οδός, η Εγνατία Οδός, και η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, αναβαθμίζοντας τις υποδομές της χώρας.
Πολλές από αυτές τις υποδομές εντάχθηκαν στις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει η Ελλάδα για την διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα. Παρά τις προκλήσεις, η κυβέρνηση κατάφερε να ανταπεξέλθει, ολοκληρώνοντας τα μεγάλα έργα με ρυθμούς που ήταν πρωτοφανείς για την εποχή.
Σημαντικές προσπάθειες έγιναν για τον διοικητικό εκσυγχρονισμό της χώρας, η οποία περιλάμβανε την συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους (Σχέδιο Καποδίστριας), τη δημιουργία Ανεξάρτητων Αρχών και την ίδρυση Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών (ΚΕΠ), μεταξύ άλλων.
Κατά την πρώτη τετραετία της διακυβέρνησής του, ο Σημίτης επέλεξε να αποφύγει σημαντικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, θεωρώντας ότι χρειαζόταν να αποφευχθούν κοινωνικοί κραδασμοί που θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τον κύριο εθνικό στόχο, την ένταξη στην ΟΝΕ.
