Η ελληνική ακτοπλοΐα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, αντιμετωπίζοντας ένα πλέγμα προκλήσεων που απειλούν την βιωσιμότητά της, αλλά και την απρόσκοπτη σύνδεση των νησιών με την ηπειρωτική χώρα. Από το αυξημένο λειτουργικό κόστος και τις πιέσεις των ευρωπαϊκών περιβαλλοντικών κανονισμών, μέχρι την έντονη εποχικότητα της ζήτησης και την κοινωνική διάσταση των παρεχόμενων υπηρεσιών, ο κλάδος καλείται να αναπροσαρμοστεί ταχύτατα.
Οι «πράσινες» προκλήσεις και το κόστος του ETS
Η εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (EU ETS) και ο επερχόμενος κανονισμός FuelEU Maritime συνιστούν μία από τις μεγαλύτερες επιβαρύνσεις για την ακτοπλοΐα. Ήδη, τα πλοία που εξυπηρετούν τις γραμμές της Κρήτης, καθώς και τα διεθνή δρομολόγια (π.χ. Ελλάδα-Ιταλία), υποχρεώνονται στην αγορά δικαιωμάτων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂).
- Τρέχουσα Κατάσταση: Το ETS εφαρμόζεται σε διεθνείς γραμμές και σε δρομολόγια προς νησιά με πληθυσμό άνω των 200.000 κατοίκων.
- Επερχόμενες Αλλαγές: Από το 2029, η εξαίρεση για τα υπόλοιπα νησιά αίρεται, εντάσσοντας πλήρως όλες τις γραμμές του Αιγαίου στο πλαίσιο του ETS και του FuelEU Maritime, που στοχεύει στη μείωση της έντασης άνθρακα των καυσαερίων.
- Οικονομικό Βάρος: To ημερήσιο κόστος λειτουργίας ενός συμβατικού πλοίου για τη γραμμή της Κρήτης υπολογίζεται σε περίπου 63.400 ευρώ, εκ των οποίων 6.500 ευρώ ημερησίως αφορούν αποκλειστικά το ETS. Η κατανάλωση καυσίμου αποτελεί τη μεγαλύτερη δαπάνη.
Ανάλυση: Η μετάβαση σε “πράσινες” επενδύσεις στον στόλο είναι επιτακτική, αλλά απαιτεί σημαντικά κεφάλαια, τα οποία ο κλάδος, εν μέσω αυξημένου λειτουργικού κόστους και πιέσεων, δυσκολεύεται να εξασφαλίσει χωρίς στοχευμένη υποστήριξη.
Η εποχικότητα και το λειτουργικό δίλημμα
Η ελληνική ακτοπλοΐα χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα, με το 70% του τζίρου να συγκεντρώνεται κατά τους θερινούς μήνες. Τον χειμώνα, τα συμβατικά πλοία καλούνται να διατηρήσουν τις συνδέσεις με τα νησιά, παρά τη χαμηλή επιβατική κίνηση και το αυξημένο λειτουργικό κόστος.
- Κόστος Χειμώνα: Το ημερήσιο λειτουργικό κόστος ενός συμβατικού πλοίου για τα Δωδεκάνησα ανέρχεται σε 79.800 ευρώ, ενώ για τις Κυκλάδες σε 42.000 ευρώ.
- Πρόταση ΣΕΕΝ: Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας (ΣΕΕΝ), Διονύσης Θεοδωράτος, υπογράμμισε την ανάγκη επανεξέτασης του θεσμικού πλαισίου και του χάρτη των δρομολογήσεων, αναθεωρώντας τη σχέση συμβατικών και ταχύπλοων, καθώς τα συμβατικά operάρονται όλο τον χρόνο.
Ανάλυση: Η επιδοτούμενη εκτέλεση δρομολογίων στις λεγόμενες “άγονες γραμμές” στοχεύει ακριβώς στην αντιμετώπιση αυτής της εποχικότητας και τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Οι νέες τετραετείς συμβάσεις δημόσιας υπηρεσίας, για τις οποίες έχει προκηρυχθεί διαγωνισμός στις 4 Νοεμβρίου 2025, προσδοκούν να προσφέρουν προβλεψιμότητα στις εταιρείες.
ΦΠΑ, εκπτώσεις και η επιβάρυνση των εταιρειών
Ένα χρόνιο αίτημα του κλάδου αφορά τη μείωση του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια. Η Ελλάδα, παρά το ότι διαχειρίζεται το 18% της ευρωπαϊκής ακτοπλοϊκής κίνησης, διατηρεί από τους υψηλότερους συντελεστές πανευρωπαϊκά.
- Ελληνικοί Συντελεστές: 13% στους επιβάτες, 24% στα οχήματα.
- Ευρωπαϊκή Σύγκριση: Ισπανία & Φινλανδία 10%, Σουηδία 6%, Ιταλία 5%, Μάλτα & Δανία 0%.
Ο πρόεδρος του ΣΕΕΝ τόνισε επίσης την επιβάρυνση που προκύπτει από την κοινωνική πολιτική των υποχρεωτικών εκπτώσεων, οι οποίες θεσπίζονται υπέρ της νησιωτικότητας και ειδικών κοινωνικών ομάδων.
«Η κοινωνική πολιτική καλώς πρέπει να ασκείται, αλλά όχι εις βάρος των εταιρειών καθώς σε άλλα μέσα μεταφοράς, οι ίδιες εκπτώσεις επιδοτούνται. Στην ακτοπλοΐα όχι» δήλωσε ο κ. Θεοδωράτος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Ανάλυση: Ο συνδυασμός υψηλού ΦΠΑ και μη επιδοτούμενων κοινωνικών εκπτώσεων μετακυλίει ένα σημαντικό βάρος στις ακτοπλοϊκές εταιρείες, μειώνοντας την ικανότητά τους για επενδύσεις και εκσυγχρονισμό. Η μείωση των τελών λειτουργίας, όπως αναφέρεται, λειτούργησε ως μια μορφή “ασπίδας” έναντι των εκτοξευόμενων εξόδων από το ETS, αλλά δεν επιλύει τις δομικές αδυναμίες.
Προοπτικές και Επενδύσεις
Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις, προχωράει στην προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού για τετραετείς συμβάσεις δημόσιας υπηρεσίας για τις άγονες γραμμές. Αυτές οι συμβάσεις αναμένεται να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο προβλεψιμότητας και οικονομικής ασφάλειας, ενθαρρύνοντας τις εταιρείες σε:
- Προώθηση “πράσινων” επενδύσεων εκσυγχρονισμού του στόλου.
- Διασφάλιση καλύτερης και χρονικά ακριβέστερης μετακίνησης για τους επιβάτες.
Στο πλαίσιο αυτό, η ελληνική ακτοπλοΐα βρίσκεται μπροστά σε μια μεγάλη ευκαιρία αναβάθμισης. Η παροχή μακροχρόνιων συμβάσεων, σε συνδυασμό με την προοπτική μείωσης του ΦΠΑ και την επιδότηση του κοινωνικού έργου, θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα βιώσιμο οικοσύστημα για τον κλάδο, διασφαλίζοντας παράλληλα την ποιοτική και φθηνή σύνδεση των νησιών, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
