Ψυχιατρική: Όταν η «θεραπεία» γίνεται καταστολή
Πόσο εύθραυστο είναι το όριο μεταξύ «φυσιολογικού» και «παθολογικού»; Η ψυχιατρική, δυστυχώς, έχει χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς ως μέσο ελέγχου και καταστολής, εξυπηρετώντας καθεστώτα και ιδεολογίες.
Ένα εξαιρετικό άρθρο στο Conversation, με αφορμή το βιβλίο «No More Normal» του ψυχιάτρου Alastair Santhouse, μας προσκαλεί σε μια κρίσιμη αναθεώρηση του ρόλου της ψυχιατρικής και της έννοιας του «φυσιολογικού». Ας εξετάσουμε πώς η ιστορία έχει καταδείξει τις σκοτεινές πτυχές της ψυχιατρικής, όπου η «διάγνωση» έχει χρησιμοποιηθεί για να φιμώσει και να τιμωρήσει.
Στο βιβλίο του, ο Santhouse αναφέρεται σε μια εμπειρία του στη δεκαετία του ’80, όταν βοηθούσε Σοβιετικούς πολίτες που δεν είχαν άδεια εξόδου από την ΕΣΣΔ. Ορισμένοι από αυτούς είχαν διαγνωστεί με «βραδυκίνητη σχιζοφρένεια», μια διάγνωση που χρησιμοποιήθηκε για να καταστείλει την αντίθετη άποψη.
Η «βραδυκίνητη σχιζοφρένεια», μια διαταραχή χωρίς εμφανή συμπτώματα, ήταν ένα βολικό εργαλείο για τους Σοβιετικούς αξιωματούχους της δεκαετίας του ’70 και του ’80, που τη χρησιμοποίησαν εναντίον όσων εξέφραζαν ιδέες για μια καλύτερη κοινωνία ή επιθυμούσαν να μεταναστεύσουν. Η καταχρηστική ψυχιατρική, όμως, δεν περιορίστηκε στη Σοβιετική Ένωση.
Ο Κινέζος πολιτικός ακτιβιστής Wang Wanxing, για παράδειγμα, διαγνώστηκε με «πολιτική μονομανία» επειδή εξέφρασε υποστήριξη προς τη δημοκρατία. Υποβλήθηκε σε «θεραπείες» σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, όπου εξαναγκάστηκε να πάρει φάρμακα και να υποβληθεί σε ηλεκτροβελονισμό.
Στο Ιράν το 2022, γυναίκες που διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στο καθεστώς αφαιρώντας τη μαντίλα τους διαγνώστηκαν με αντικοινωνική συμπεριφορά και υποβλήθηκαν σε «επανεκπαίδευση» με άγνωστες μεθόδους. Αυτά τα περιστατικά αναδεικνύουν την ανάγκη να επαγρυπνούμε για τις πιθανές καταχρήσεις της ψυχιατρικής.
Η «Βίβλος» της Ψυχιατρικής και η Κοινωνική της Επιρροή
Οι ψυχιατρικές διαγνώσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τις κοινωνικές αλλαγές. Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM), η «βίβλος» της ψυχιατρικής, αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές νόρμες και αντιλήψεις. Ακόμα και η κατάθλιψη, μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη διαταραχή, έχει θεωρηθεί από κάποιους ως χαρακτηριστικό της δυτικής κουλτούρας, υπογραμμίζοντας έτσι την επιρροή του κοινωνικού περιβάλλοντος στην ψυχική υγεία.
Αυτή η ευελιξία, ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε καταχρήσεις. Οι ριζοσπάστες ψυχίατροι της δεκαετίας του ’70 επανεξέτασαν την έννοια του «φυσιολογικού» και ανέδειξαν πώς χρησιμοποιείται για τον έλεγχο και τον αποκλεισμό. Η ομοφυλοφιλία, για παράδειγμα, θεωρούνταν ψυχική ασθένεια στο DSM το 1952, μια παθολογία δομημένη από και για τις κυρίαρχες κοινωνικές νόρμες. Η ομοφυλοφιλία, όμως, αφαιρέθηκε από το DSM το 1973, όχι λόγω νέας επιστημονικής γνώσης, αλλά λόγω του ακτιβισμού και της κοινωνικής μεταστροφής προς την αποδοχή.
Σήμερα, ζούμε σε μια εποχή υπερδιάγνωσης, όπου η πρόσβαση σε πληροφορίες και η αυτοδιάγνωση είναι ευρέως διαδεδομένες. Ο Santhouse αναρωτιέται πού βρίσκεται η ψυχιατρική σήμερα, σε μια εποχή όπου «δεν υπάρχει πια φυσιολογικό». Η αντίληψή μας για την ψυχική υγεία διαμορφώνεται από την πολιτική της ταυτότητας και της ένταξης, και αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε πιο καθαρά τη σύνδεση της ψυχικής υγείας με την κοινωνία.
