Η ιστορική Μυτιλήνη ετοιμάζεται να υποδεχθεί ένα νέο τοπόσημο πολιτισμού, καθώς το διαχρονικό μουσουλμανικό τέμενος γνωστό ως «Βαλιδέ τζαμί» αναγεννάται, όχι μόνο ως μνημείο της νεότερης ιστορίας της Λέσβου, αλλά και ως ζωντανό εκπαιδευτικό κέντρο. Το έργο αποκατάστασης και ανάδειξης αυτού του εμβληματικού κτίσματος, το οποίο βρίσκεται στην τελική του φάση, ξεπερνά τα όρια μιας απλής ανακαίνισης. Αποτελεί μια βαθιά βουτιά στην ιστορία της περιοχής, αναδεικνύοντας παράλληλα τη δέσμευση της Ελλάδας στην προστασία της πολυπολιτισμικής της κληρονομιάς.
Ξαναγράφοντας την Ιστορία: Το «Μπαλή ζαντέ Χασάν Μπέη τζαμί»
Μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις κατά τη διάρκεια των εργασιών ήταν η διόρθωση της ονομασίας του τεμένους. Το ευρέως γνωστό ως «Βαλιδέ τζαμί» αποκαλύφθηκε, μέσω της αρχικής κτητορικής επιγραφής του στη δυτική πλευρά, ότι ονομάζεται ορθότερα «Μπαλή ζαντέ Χασάν Μπέη τζαμί». Αυτή η επιγραφή χρονολογεί την αρχική του κατασκευή στις αρχές του 17ου αιώνα, συγκεκριμένα στο 1620. Η σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα ανακατασκευής το 1889, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1867, με το κόστος να υπολογίζεται, σύμφωνα με τις πηγές, στα 30.000 γρόσια της εποχής. Το τέμενος ανήκε σε τοπικό μουσουλμανικό ίδρυμα (βακούφι), ευρισκόμενο δίπλα στο «βαρόσι» της αγοράς της Μυτιλήνης.
Αρχιτεκτονική Ταυτότητα και Επανατοποθέτηση Εμβληματικών Στοιχείων
Το κτίσμα, λιθόκτιστο και μονώροφο με δίρριχτη στέγη, διαθέτει μια εντυπωσιακή μαρμάρινη σκάλα που οδηγεί στον λιθόστρωτο προαύλιο χώρο. Ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό στοιχείο του ήταν ένα πολύπλευρο σιντριβάνι από λευκό μάρμαρο, διακοσμημένο με περίτεχνα αραβουργήματα. Το σιντριβάνι αυτό, το οποίο σήμερα φυλάσσεται στην αυλή του παλιού αρχαιολογικού μουσείου Μυτιλήνης, έχει σχεδιαστεί να επιστρέψει στην αρχική του θέση, στον περιβάλλοντα χώρο του μνημείου, αποκαθιστώντας έτσι την αυθεντική εικόνα του τεμένους.
Το Έργο και η Σημασία του
Το συνολικό κόστος του έργου ανέρχεται στα 1,2 εκατομμύρια ευρώ, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, υπογραμμίζοντας τη σημασία που αποδίδεται σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Η πορεία του έργου παρουσιάστηκε πρόσφατα, την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, οι οποίες για το 2025 είχαν ως θέμα «Αρχιτεκτονική Κληρονομιά – Γεφυρώνοντας το παρελθόν με το μέλλον». Η ομάδα που συντελεί στην υλοποίηση αυτού του εγχειρήματος περιλαμβάνει τον αρχαιολόγο Γιάννη Σουκάντο, την πολιτική μηχανικό Αναστασία Γιαντά, την αρχιτεκτόνισσα Κυριακή Πετράκη και τον συντηρητή Θανάση Τσιπρόφτη.
H Ελλάδα ως Παράδειγμα Σεβασμού στον Πολιτισμό
Η Υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, κατά την επίσκεψή της στο έργο στη Μυτιλήνη, είχε υπογραμμίσει τη φιλοσοφία πίσω από αυτές τις πρωτοβουλίες. Όπως είχε δηλώσει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Η Ελλάδα διδάσκει σεβασμό στον πολιτισμό. Και τα μνημεία της οθωμανικής περιόδου είναι μνημεία για τα οποία η Ελλάδα έχει την ευθύνη της προστασίας τους». Τόνισε επίσης ότι η Ελλάδα διαχειρίζεται το σύνολο της πολιτιστικής της κληρονομιάς, ανεξαρτήτως περιόδου, έχοντας επενδύσει πάνω από 60 εκατομμύρια ευρώ στην προστασία μνημείων της οθωμανικής εποχής. Αυτή η προσέγγιση αναδεικνύει την Ελλάδα ως ένα κράτος που, παρά τις ιστορικές δυσκολίες, σέβεται και προστατεύει την πολυδιάστατη κληρονομιά που έχει δεχθεί.
Ανάλυση: Πολιτιστική Διπλωματία και Ανάπτυξη
Στην εκτίμηση του συγγραφέα, η συστηματική ανάδειξη μνημείων οθωμανικής περιόδου, όπως το Μπαλή ζαντέ Χασάν Μπέη τζαμί, υπερβαίνει την απλή συντήρηση. Αποτελεί μια πράξη πολιτιστικής διπλωματίας, προβάλλοντας την Ελλάδα ως μια χώρα ανοικτή στον διάλογο και τον σεβασμό των διαφορετικών πολιτισμών. Ταυτόχρονα, η μετατροπή του τεμένους σε μουσείο νεότερης ιστορίας της Λέσβου ενισχύει την τοπική ανάπτυξη, προσελκύοντας επισκέπτες και προσφέροντας νέες εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Το έργο εντάσσεται σε μια ευρύτερη τάση στην Ευρώπη για την επανένταξη ιστορικών κτιρίων στον σύγχρονο κοινωνικό ιστό, προσδίδοντάς τους νέες λειτουργίες που σέβονται το παρελθόν αλλά κοιτούν στο μέλλον.