Η εύθραυστη διατλαντική σχέση ασφαλείας μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ, ένα θεμέλιο από το 1945, βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, με αφορμή τις πρόσφατες δηλώσεις του Ντόναλντ Τραμπ, οι οποίες δημιουργούν έντονο προβληματισμό στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με ανάλυση του Politico, ο Αμερικανός πρόεδρος, κατά πολλούς, τείνει να ευθυγραμμιστεί με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, θέτοντας σε αμφισβήτηση την αξιοπιστία της αμερικανικής στήριξης προς την Ευρώπη.
Οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης συνειδητοποιoύν την κοσμογονική αλλαγή: αντιμετωπίζουν μια Αμερική, που στην καλύτερη περίπτωση είναι δύσπιστη και στην χειρότερη εχθρική προς τις ευρωπαϊκές αξίες και συμφέροντα.
Οι αμφιβολίες σχετικά με την έκταση της εχθρότητας του Τραμπ προς την Ευρώπη διαλύθηκαν όταν κατηγόρησε την Ουκρανία ότι «προκάλεσε» τον πόλεμο με τη Ρωσία. Αυτή η ωμή παραβίαση της αλήθειας, περί της απρόκλητης εισβολής του Πούτιν πριν από τρία χρόνια, σόκαρε ακόμη και τους πιο αφοσιωμένους φίλους της Αμερικής.
«Θεέ μου», σχολίασε ιδιωτικά ένας Βρετανός κυβερνητικός αξιωματούχος, αντιδρώντας στην τοποθέτηση του προέδρου.
«Έχουμε πλέον μια συμμαχία μεταξύ ενός Ρώσου προέδρου που επιδιώκει την καταστροφή της Ευρώπης και ενός Αμερικανού προέδρου με παρόμοιες βλέψεις», παρατήρησε ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης τις τελευταίες ημέρες, διατηρώντας την ανωνυμία του λόγω της ευαισθησίας του θέματος. «Η διατλαντική συμμαχία, όπως την ξέραμε, έχει τελειώσει».
Μετά από σχεδόν τρία χρόνια σταθερής υποστήριξης στην Ουκρανία, υπό την προεδρία του Τζο Μπάιντεν, ο ενοικιαστής του Λευκού Οίκου υιοθετεί την ρητορική του Πούτιν. Σε μια νέα έξαρση την Τετάρτη, χαρακτήρισε τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι «δικτάτορα» επειδή δεν διενεργεί εκλογές και δήλωσε πως η έκβαση του πολέμου δεν τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα.
Οι ηγέτες του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, της φιλελεύθερης Ανανεωτικής Ευρώπης και των Πρασίνων δήλωσαν: «Η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να βασίζεται αποκλειστικά στις Ηνωμένες Πολιτείες για την προάσπιση των κοινών μας αξιών και συμφερόντων». Επισημαίνουν την ανάγκη άμεσης δράσης από τις ευρωπαϊκές χώρες για την ενίσχυση της άμυνάς τους, με αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες και μεγαλύτερη υποστήριξη προς την Ουκρανία.
«Η ασφάλεια της Ουκρανίας είναι συνυφασμένη με την ασφάλεια της Ευρώπης», τονίζουν τα κόμματα. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αναλάβουν άμεση δράση, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ και συμμάχους εκτός ΕΕ, για να επενδύσουν σε μια πιο αποτελεσματική και ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας».
Ωστόσο, δεν είναι όλοι πρόθυμοι να αποδεχθούν αυτή την αλλαγή. Σε ορισμένους κύκλους, ιδίως μεταξύ κομμάτων με πολιτικές συγγενείς προς τον Τραμπ, όπως το κόμμα της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι, υπάρχουν διαφωνίες.
Εκπρόσωπος της ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών, στην οποία ανήκει το κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της Μελόνι, εξήγησε την άρνησή τους να υπογράψουν την κοινή δήλωση: «Δεν ήμασταν απόλυτα ικανοποιημένοι με τη διατύπωση της αξιολόγησης των Ηνωμένων Πολιτειών στο κείμενο… Τώρα είναι η στιγμή για ήρεμο, μετρημένο διάλογο και εστίαση σε ρεαλιστικές λύσεις».
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πρώην πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον, σε τακτική επαφή με τον Τραμπ, υποστηρίζει ότι η Ευρώπη αντιδρά υπερβολικά. «Οι δηλώσεις του Τραμπ δεν αποσκοπούν στην ιστορική ακρίβεια, αλλά στην κινητοποίηση των Ευρωπαίων, ωθώντας τους να αναλάβουν δράση», δήλωσε.
Ανώτερος Πολωνός αξιωματούχος υποστήριξε ότι ο Τραμπ δεν επιδιώκει την εγκατάλειψη του ΝΑΤΟ ή τον διχασμό της Ευρώπης. «Επιθυμεί η Ευρώπη να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την ασφάλειά της, ενισχύοντας έτσι το ΝΑΤΟ», τόνισε ο αξιωματούχος, αναδεικνύοντας την ανάγκη για αυξημένη ευρωπαϊκή αυτονομία σε θέματα άμυνας και ασφάλειας.
Ποιος δεν συμμετέχει στον διάλογο;
Ακόμα και αν οι δηλώσεις του Τραμπ αποτελούν μέρος μιας διαπραγματευτικής τακτικής, ποιος επωφελείται από αυτή τη στρατηγική; Ποια πλευρά υφίσταται την μεγαλύτερη πίεση; Αυτή τη στιγμή, η Ουκρανία και η Ευρώπη απουσιάζουν από τις διαπραγματεύσεις, ενώ τα ρωσικά ΜΜΕ πανηγυρίζουν.
Ενδεικτικό της επιδείνωσης των σχέσεων ΗΠΑ-ΕΕ είναι το γεγονός ότι η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δεν έχει καταφέρει να επικοινωνήσει τηλεφωνικά με τον Τραμπ, τον πρώτο μήνα της νέας του θητείας. Παρά τη συνάντησή της με τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς στο Παρίσι, δεν έλαβε καμία προειδοποίηση για τις επικείμενες συνομιλίες του Τραμπ με τον Πούτιν.
Στο Κίεβο, ο Ζελένσκι προσπάθησε να προσεγγίσει τον Τραμπ μέσω των επιχειρηματικών του ενστίκτων, προσφέροντας μερίδιο από τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας, όπως το λίθιο, σε αντάλλαγμα για συνεχή στρατιωτική υποστήριξη. Αυτή η προσέγγιση φαίνεται να απέτυχε, καθώς ο Τραμπ απαιτεί πλέον πρόσβαση στα ορυκτά ως αντάλλαγμα για τη βοήθεια που έχει ήδη παράσχει η Αμερική.
Έκτοτε, η στοχοποίηση του Ουκρανού προέδρου από τον Τραμπ έχει ενταθεί. Πολλοί Ευρωπαίοι φοβούνται ότι αυτό θα υπονομεύσει τις προοπτικές σταθερής δημοκρατίας στην Ουκρανία και θα ωφελήσει τη Ρωσία. Ο Τραμπ πιέζει για πρόωρες εκλογές με στόχο την απομάκρυνση του Ζελένσκι.
Ο Πούτιν έχει φιλοδοξίες που εκτείνονται πέρα από την Ουκρανία, επιδιώκοντας την επέκταση του ελέγχου της Ρωσίας σε περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Βαλτικής, που κάποτε ανήκαν στη Σοβιετική Ένωση, δήλωσε ο Τζέιμς Νίξεϊ, διευθυντής Ρωσίας-Ευρασίας στο Chatham House του Λονδίνου.
Όσον αφορά τις σχέσεις ΗΠΑ-Ευρώπης, ο Τραμπ έχει ήδη εκφράσει την ιδέα χρήσης στρατιωτικής βίας για τον έλεγχο της Γροιλανδίας, μιας πλούσιας σε ορυκτά δανικής επικράτειας στρατηγικής σημασίας στην Αρκτική. Αυτή η ακραία ιδέα εγείρει τον κίνδυνο ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ δύο ιδρυτικών μελών του ΝΑΤΟ.
Η δεύτερη θητεία του Τραμπ μόλις ξεκίνησε. Στην εναρκτήρια ομιλία του στις 20 Ιανουαρίου, δήλωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι «ένα αναπτυσσόμενο έθνος» που θα «διευρύνει και πάλι την επικράτειά μας». «Τίποτα δεν θα σταθεί εμπόδιο, επειδή είμαστε Αμερικανοί», είπε ο Τραμπ. «Το μέλλον είναι δικό μας και η χρυσή εποχή μας μόλις ξεκίνησε», υπογραμμίζοντας τις επεκτατικές βλέψεις και την αμερικανοκεντρική προσέγγιση της εξωτερικής του πολιτικής.
