Ο φασισμός μπορεί να αλλάζει πρόσωπα, αλλά η ουσία του παραμένει επικίνδυνη. Ενώ παραδοσιακά τον συνδέουμε με ομοιόμορφες στολές και απειλητική συμπεριφορά, η σύγχρονη εκδοχή του μπορεί να εμφανιστεί με απρόσμενη μορφή, ακόμη και πίσω από το κωμικό προσωπείο μιας πολιτικής φιγούρας. Αυτό καθιστά την αναγνώριση και αντιμετώπισή του, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, πιο επιτακτική από ποτέ.
Η Μεταμόρφωση του Φασισμού: Από το «Κλασικό» στο «Αρχέγονο»
Η συζήτηση για τον ενδεχόμενο φασιστικό χαρακτήρα συγκεκριμένων πολιτικών φαινομένων έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως όσον αφορά την πολιτική σκηνή των ΗΠΑ. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο φασισμός δεν εκδηλώνεται πάντα με τη μορφή που έχουμε συνηθίσει από την ιστορία του 20ού αιώνα.
- Ο Ουμπέρτο Έκο, στο διαχρονικό του δοκίμιο, είχε προειδοποιήσει ότι «ο αρχέγονος φασισμός μπορεί να επιστρέψει με τις πιο αθώες μεταμφιέσεις». Αυτή η προφητική παρατήρηση καθίσταται ιδιαίτερα επίκαιρη.
- Ιστορικοί όπως ο Ρόμπερτ Πάξτον, αρχικά διστακτικοί, άλλαξαν γνώμη, επισημαίνοντας ότι ορισμένες σύγχρονες πολιτικές συμπεριφορές «μοιάζουν πάρα πολύ με τους αρχικούς φασισμούς. Είναι το πραγματικό πράγμα. Είναι αληθινό».
Ανάλυση: Αυτή η αλλαγή στην οριοθέτηση του φασισμού υπογραμμίζει την ανάγκη για επαγρύπνηση απέναντι σε λιγότερο προφανείς εκφάνσεις εξουσιαστικών πρακτικών, οι οποίες μπορεί να υιοθετούνται από πολιτικούς που δεν φέρουν τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά των φασιστών ηγετών του παρελθόντος.
Χαρακτηριστικά του «Αρχέγονου» Φασισμού και το Παράδειγμα Τραμπ
Ορισμένοι μελετητές και πρώην στελέχη της κυβέρνησης Τραμπ έχουν αναγνωρίσει στο πρόσωπο του πρώην προέδρου των ΗΠΑ και στο περιβάλλον του, στοιχεία που απηχούν τα κριτήρια του Έκο για τον αρχέγονο φασισμό. Σύμφωνα με πηγές όπως ο Guardian, τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν:
- Την επίκληση της παράδοσης και την απόρριψη της λογικής.
- Τον φόβο της διαφοράς και την εχθρότητα στην αντίθετη άποψη.
- Τη χρήση της ρητορικής του μίσους και την υποβάθμιση της γλώσσας σε «νεογλώσσα».
- Την προσωπολατρία ενός «ισχυρού» ηγέτη.
Πέρα από τη ρητορική, η προηγούμενη κυβέρνηση Τραμπ, σύμφωνα με αναλύσεις, εφάρμοσε συγκεκριμένες πρακτικές που θεωρούνται ανησυχητικές:
- Ανάπτυξη του αμερικανικού στρατού και της Εθνοφρουράς σε πόλεις, συχνά παρά τη βούληση των τοπικών αρχών.
- Πιέσεις για την αφαίρεση του δικαιώματος ψήφου από αντιπάλους και πρόταση για κατάργηση της επιστολικής ψήφου για απόδημους.
- Χρήση της κρατικής εξουσίας για λογοκρισία βιβλίων και εκφοβισμό των μέσων ενημέρωσης.
- Εφαρμογή εκτελεστικών εξουσιών (π.χ. δασμοί, πολιτικές μετανάστευσης) για την εξασφάλιση υποταγής ισχυρών οικονομικών παραγόντων.
Ανάλυση: Η εστίαση στην «νομιμότητα» τέτοιων πράξεων μπορεί να αποκρύψει την ευρύτερη εικόνα: την υπονόμευση του κράτους δικαίου και του συνταγματικού πλαισίου. Το προσωπείο της κανονικότητας φαίνεται να έχει υποχωρήσει, όπως φάνηκε και μετά τη δολοφονία του Τσάρλι Κερκ, ένα περιστατικό που συνδέει την ένοπλη βία με την πολιτική πόλωση στις ΗΠΑ.
Οι Επιπτώσεις στην Ευρώπη: Προκλήσεις και Αντοχές
Η αυταρχική ατζέντα που ενίοτε παρατηρείται στις ΗΠΑ έχει άμεσες επιπτώσεις στην Ευρώπη. Η πιθανότητα ενός κράτους με διευρυμένες εξουσίες σε μυστικές υπηρεσίες, στρατιωτικές παρεμβάσεις σε εσωτερικά ζητήματα και δικαστικό σύστημα που χρησιμοποιείται για πολιτικές εκδικήσεις, σηματοδοτεί το τέλος του κράτους δικαίου και απειλεί ευθέως τις δημοκρατικές αρχές στην Ευρώπη.
Επιπλέον, η κυβέρνηση Τραμπ θεωρείται ότι διεξάγει έναν «πολιτισμικό πόλεμο» κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι πολίτες δείχνουν να είναι πιο προετοιμασμένοι από τους ηγέτες τους να αντιμετωπίσουν αυτή την πρόκληση:
- Έρευνες, όπως το εαρινό Eurobarometer, δείχνουν ότι οι πολίτες επιθυμούν η ΕΕ να τους προστατεύει από κρίσεις και κινδύνους ασφάλειας, ζητούν περισσότερους οικονομικούς πόρους για την Ένωση από κοινού χρηματοδοτούμενους.
- Σε έρευνα σε Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία και Πολωνία, το 52% των ερωτηθέντων έκρινε ότι η ΕΕ «εξευτελίστηκε» στην πρόσφατη εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ, κατηγορώντας την Κομισιόν για ανεπαρκή υπεράσπιση των ευρωπαϊκών συμφερόντων.
- Ακόμη, το 39% επιθυμεί η ΕΕ να υιοθετήσει μια πιο «αντιπολιτευτική» στάση απέναντι στον Τραμπ.
Ανάλυση: Η Ευρώπη έχει αποδείξει την ικανότητά της να αντιδρά ενωμένη σε εξωτερικές απειλές, όπως συνέβη στην περίπτωση του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο κίνδυνος, στην τρέχουσα συγκυρία, προέρχεται από την πιθανή διστακτικότητα των Ευρωπαίων ηγετών να ξεκινήσουν μια ειλικρινή συζήτηση για την πρόκληση που θέτει ο Τραμπ. Εάν οι ηγέτες δεν πρωτοστατήσουν με διαφάνεια, υπάρχει ο κίνδυνος οι πολίτες να θεωρήσουν ότι η ευρωπαϊκή δημοκρατία και οι θεσμοί της είναι υπερβολικά αδύναμοι για να αντέξουν την αυξανόμενη πίεση.
Η Σημασία της Διαφάνειας και της Ηγεσίας
Σε μια περίοδο όπου οι δημοκρατικές αρχές βρίσκονται υπό πίεση, η ανάγκη για διαφανή συζήτηση και ισχυρή ηγεσία είναι κομβική. Η αποφυγή της αναμέτρησης με τις σύγχρονες εκφάνσεις του αυταρχισμού ήρθε να δείξει, ιστορικά, ότι οι επιπτώσεις είναι πολύ πιο σοβαρές. Η ενότητα και η αποφασιστικότητα της Ευρώπης μπορούν να αποτελέσουν ανάχωμα απέναντι σε αυτές τις τάσεις.
