Η μέρα του «Μυροβλύτη» και η φράση που έμεινε
Η σημερινή αναφορά στο Άγιο Δημήτριο δεν είναι απλώς ένα όνομα στο εορτολόγιο. Στον βίο του περιλαμβάνεται η επιστολή του προς τον μαθητή του Νέστορα και η λόγια ευλογία: «και τον Λυαίον νικήσεις και υπέρ Χριστού μαρτυρήσεις». Αυτό το επεισόδιο, με τον Νέστορα να νικάει τον ειδωλολάτρη Λυαίο και να μαρτυρεί, συνδέει άμεσα το πρόσωπο του Δημητρίου με το μαρτύριο και τη λατρεία στη Θεσσαλονίκη, πόλη όπου γεννήθηκε και υπηρέτησε ως ύπαρχος πριν τη σύλληψή του και τον θάνατό του το 306 μ.Χ.
Ο βίος, η φυλάκιση και το μαρτύριο
Ο Δημήτριος, από ευσεβείς και επιφανείς γονείς, διακρίθηκε για το ήθος και τη μόρφωσή του. Ο Γαλέριος τον όρισε ύπαρχο της πόλης χωρίς να γνωρίζει ότι ήταν χριστιανός. Όταν η πίστη του αποκαλύφθηκε, ο Δημήτριος ομολόγησε «με γενναιότητα» και φυλακίστηκε στα υπόγεια λουτρά της Θεσσαλονίκης. Εκεί τον επισκέφθηκε ο Νέστορας· ο μύθος καταγράφει πως τον ευλόγησε και προείπε τη νίκη και το μαρτύριό του. Ο Δημήτριος λογχίσθηκε μέσα στη φυλακή και το σώμα του ετάφη στον τόπο του μαρτυρίου, πάνω στον οποίο αργότερα ανεγέρθηκε ο ναός προς τιμήν του.
Ο ναός, το μύρο και η δημόσια μνήμη
Από τον τάφο του άρχισε να αναβλύζει μυρωδιές —γι’ αυτό και ονομάστηκε «Μυροβλύτης»— και σύντομα έγινε φύλακας και πολιούχος της πόλης. Η παράδοση αποδίδει στον Άγιο Δημήτριο σωρεία θαυμάτων και προσεγγίζει την παρουσία του τόσο στη θρησκευτική λατρεία όσο και στη συλλογική μνήμη της πόλης. Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 26 Οκτωβρίου, ημερομηνία που συνέπεσε με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912.
Ιστορικό πλαίσιο και αρχαιολογικά στοιχεία
Το μνημείο του Άγιου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη —η Βασιλική του Αγίου Δημητρίου— είναι κέντρο λατρείας και αρχαιολογικής σημασίας. Η βασιλική, χτισμένη πάνω στον τάφο του αγίου, έχει πολύστιχη ιστορία: αρχικά παλαιοχριστιανική εκκλησία του 5ου αιώνα, υπέστη καταστροφές και ανακατασκευές και σήμερα διατίθεται μικρόφωνο σε μια μεταγενέστερη βυζαντινή μορφή. Το σύμπλεγμα του Αγίου Δημητρίου περιλαμβάνεται στα «Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης», που έχουν αναγνωριστεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Επιπλέον, ο τόπος του μαρτυρίου και η κρύπτη με το λείψανό του προσελκύουν προσκυνητές και μελετητές, ενώ οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ψηφιδωτά, ταφικές εγκαταστάσεις και στοιχεία της συνεχούς λειτουργίας του χώρου από την ύστερη αρχαιότητα έως σήμερα.
Ποιοι γιορτάζουν σήμερα
Στο εορτολόγιο της ημέρας εμφανίζονται ονόματα όπως Δημήτριος, Δημήτρης, Μήτσος, Δήμητρα, καθώς και ονομαστικές παραλλαγές. Η Εκκλησία τιμά επίσης τη μνήμη του Αγίου Γλύκωνος, της Αγίας Λεπτίνας και του Αγίου Λούππου, σύμφωνα με τις αναγραφές του εορτολογίου.
Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 26 Οκτωβρίου, την ημέρα που συνέπεσε και με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912.
