Εν μέσω της συνεχιζόμενης σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή της Σαντορίνης, το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής.
Παρόλο που δεν υπάρχουν άμεσες ενδείξεις σύνδεσης των σεισμών με το ηφαίστειο Κολούμπο, και η πλειονότητα των ειδικών εκτιμά ότι δεν θα υπάρξει ηφαιστειακή αφύπνιση, η επιστημονική κοινότητα παρακολουθεί στενά την εξέλιξη του φαινομένου.
Το Κολούμπο, αν και κρυμμένο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, μόλις 7 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαντορίνης, αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο ενεργά υποθαλάσσια ηφαίστεια της Μεσογείου. Η τελευταία μεγάλη έκρηξη του Κολούμπου το 1650 προκάλεσε την απελευθέρωση τοξικών αερίων, με τραγικές συνέπειες για πάνω από 70 κατοίκους της Σαντορίνης, ενώ το επακόλουθο τσουνάμι προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στη Σαντορίνη, την Ίο και τη Σίκινο.
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) πρωτοστατεί στις έρευνες για το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, μέσω του ερευνητικού προγράμματος SANTORY, με χρηματοδότηση από το ΕΛΙΔΕΚ.
Ποιοι συμμετέχουν στο πρόγραμμα SANTORY;
Οι πρόσφατες δραστηριότητες στο πλαίσιο του εν λόγω ερευνητικού προγράμματος υπογράμμισαν την κρίσιμη σημασία της συνεχούς παρακολούθησης του υποθαλάσσιου ηφαιστείου, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη διατήρησης και ενίσχυσης των ερευνητικών προσπαθειών.
Στην πολυσυμμετοχική ομάδα του SANTORY συμμετέχουν καταξιωμένοι επιστήμονες, με μακρά εμπειρία στη μελέτη του Ελληνικού ηφαιστειακού τόξου, από το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος και το Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας του Παλέρμο, το Πανεπιστήμιο του Μιλάνο-Μπικόκα και την Ισπανική εταιρία Ploatech. Συντονίστρια του προγράμματος είναι η καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας του ΕΚΠΑ, Παρασκευή Νομικού.
Έρευνες σε εξέλιξη για δύο δεκαετίες
Για τους ερευνητές του SANTORY, το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο αποτελεί ένα μοναδικό φυσικό εργαστήριο, το οποίο και μελετούν συστηματικά εδώ και είκοσι χρόνια. Ο βασικός στόχος της ερευνητικής ομάδας στο πρόγραμμα SANTORY είναι η αδιάλειπτη παρακολούθηση της δραστηριότητας του ηφαιστείου με τη χρήση προηγμένων τεχνολογικών οργάνων, προκειμένου να εκτιμηθεί ο βαθμός ενεργοποίησης του υδροθερμικού πεδίου και να αξιολογηθεί ο πιθανός κίνδυνος για τους κατοίκους των γειτονικών νησιών.
Για την επίτευξη αυτού του στόχου, οι επιστήμονες έχουν τοποθετήσει στο εσωτερικό του κρατήρα, σε βάθος περίπου 500 μέτρων, εξειδικευμένους αισθητήρες που καταγράφουν φυσικοχημικές παραμέτρους (θερμοκρασία, pH, συγκεντρώσεις αερίων, πίεση), κλισιόμετρα για τη μέτρηση των υποθαλάσσιων ρευμάτων εντός του κρατήρα, καθώς και ειδικά θερμόμετρα για την καταγραφή των μεταβολών της θερμοκρασίας στις καμινάδες του ηφαιστείου.
Ειδικές κάμερες καταγραφής
Επιπλέον, τοποθετήθηκαν οπτικές κάμερες μπροστά από ενεργές καμινάδες για την καταγραφή της υδροθερμικής ροής των ρευστών. Εγκαταστάθηκε επίσης μια ειδική κάμερα υψηλής ανάλυσης για την απεικόνιση της υφής του υποθαλάσσιου πυθμένα, καθώς και η πρωτοποριακή UV κάμερα CHERI για τον εντοπισμό της ακτινοβολίας Cherenkov – μια εφαρμογή που πραγματοποιείται για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα, εγκαταστάθηκαν όργανα για τη μέτρηση της ακτινοβολίας-γ σε πραγματικό χρόνο.
Στο πλαίσιο της ερευνητικής προσπάθειας του ΕΚΠΑ, πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες νερού στο εσωτερικό του κρατήρα, με σκοπό τη διενέργεια μικροβιολογικών αναλύσεων για τον εντοπισμό υπερανθεκτικών βακτηρίων. Επιπλέον, συλλέχθηκαν δείγματα αερίων και υδροθερμικών υγρών από τις ενεργές καμινάδες.
Δημιουργία χρονοσειράς δεδομένων
Μέσω αυτών των στοχευμένων προσπαθειών, δημιουργήθηκε, για πρώτη φορά, μια ολοκληρωμένη χρονοσειρά δεδομένων που καλύπτει δύο διακριτές χρονικές περιόδους από τον κρατήρα του Κολούμπο. Αυτό σημαίνει ότι δεν συλλέγονται πλέον μεμονωμένες μετρήσεις, αλλά καταγράφεται ένα μοτίβο που αποκαλύπτει την καθημερινή δραστηριότητα του ηφαιστείου. Τα δεδομένα αυτά είναι εξαιρετικά πολύτιμα, καθώς η γνώση της τυπικής δραστηριότητας του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο, επιτρέπει την έγκαιρη ανίχνευση τυχόν αλλαγών στις φυσικοχημικές και ακουστικές παραμέτρους, οι οποίες θα μπορούσαν να υποδηλώνουν μεταβολές στην ενεργή συμπεριφορά του.
Μέσα από τα ερευνητικά προγράμματα αναδύθηκαν σημαντικά καινοτόμα αποτελέσματα, τα οποία υπογραμμίζουν την μοναδικότητα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο, όπως:
- Καταγραφή μεταβολών φυσικών και γεωχημικών παραμέτρων: Οι παρατηρηθείσες μεταβολές συνδέονται άμεσα με την ηφαιστειακή δραστηριότητα του ενεργού υδροθερμικού πεδίου του Κολούμπο, γεγονός που επέτρεψε την ακριβέστερη εκτίμηση της ηφαιστειακής επικινδυνότητας.
- Καταγραφή εξαιρετικά υψηλής φυσικής ακτινοβολίας: Για πρώτη φορά, καταγράφηκαν δεδομένα που αποδεικνύουν την παρουσία πολύ υψηλών επιπέδων φυσικής ακτινοβολίας εντός του υδροθερμικού πεδίου του Κολούμπο, φαινόμενο που χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.
- Απομόνωση μικροοργανισμών από το ακραίο περιβάλλον του Κολούμπο: Η απομόνωση μικροοργανισμών από το ακραίο περιβάλλον του Κολούμπο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την αξιοποίησή τους σε διάφορους τομείς της βιοτεχνολογίας, καθώς διαθέτουν μοναδικούς μηχανισμούς προσαρμογής σε ακραίες συνθήκες.
- Μεταγονιδιωματικές αναλύσεις: Οι μεταγονιδιωματικές αναλύσεις παρείχαν νέες και σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τον κύκλο του άνθρακα και του μεθανίου, οι οποίοι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στις κλιματικές αλλαγές του πλανήτη μας.
