Στις 20 Φεβρουαρίου 1968, μια μέρα που έμεινε χαραγμένη στη μνήμη των κατοίκων του, ο Άγιος Ευστράτιος βίωσε μια βιβλική καταστροφή. Ένας ισχυρός σεισμός, με μέγεθος 7,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, έμελλε να αλλάξει για πάντα την εικόνα του μικρού νησιού στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Μέσα σε λίγα δραματικά δευτερόλεπτα, ο Άγιος Ευστράτιος μετατράπηκε σε ένα απέραντο ερείπιο, με ανυπολόγιστες συνέπειες για τους ανθρώπους και την ιστορία του.
Ο απολογισμός της σεισμικής καταστροφής ήταν τραγικός: 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ δεκάδες τραυματίστηκαν. Περισσότερες από 200 οικογένειες έμειναν άστεγες, βυθίζοντας το νησί σε μια βαθιά κρίση. Επιπλέον, η καταστροφή έπληξε και την κτηνοτροφία, με χιλιάδες ζώα να χάνουν τη ζωή τους. Η οικονομία του Αγίου Ευστρατίου δέχθηκε ένα σοβαρό πλήγμα, καθώς η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούσαν τις κύριες πηγές εισοδήματος για τους κατοίκους.
Ο σεισμός δεν άφησε τίποτα όρθιο. Σπίτια, σχολεία, εκκλησίες και καταστήματα, που αποτελούσαν την καρδιά του οικισμού, κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι. Μαζί με τις υλικές καταστροφές, χάθηκε και ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού, συμπεριλαμβανομένων και μνημείων που θύμιζαν την ιστορία του Αγίου Ευστρατίου ως τόπου εξορίας.
Η Ολική Καταστροφή και οι Μαρτυρίες των Κατοίκων
Οι μαρτυρίες των κατοίκων για εκείνη την ημέρα είναι συγκλονιστικές. «Φύγαμε από τα σπίτια, δεν πήραμε τίποτα… Ήταν σαν βρυκολακιασμένο το χωριό», θυμάται ένας κάτοικος, περιγράφοντας την απόλυτη ερήμωση και το ψυχικό τραύμα που άφησε πίσω του ο σεισμός. Οι κάτοικοι του Αγίου Ευστρατίου ένιωθαν σαν να έχασαν όχι μόνο τα σπίτια τους, αλλά και την ίδια τους την ταυτότητα.
Ο παραδοσιακός οικισμός, με τα πέτρινα διώροφα και τριώροφα σπίτια, που αποτελούσαν ένα στολίδι αρχιτεκτονικής, υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές. Η καταστροφή του παραδοσιακού οικισμού σήμανε και την απώλεια της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας και της αισθητικής του νησιού.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο από τις αποφάσεις της Χούντας. Σύμφωνα με μαρτυρίες και όπως αναφέρεται σε βίντεο του Χρήστου Στεφάνου, πολλά σπίτια που είχαν γλιτώσει από τον σεισμό κρίθηκαν κατεδαφιστέα, παρά τις αντιδράσεις των κατοίκων. Αυτή η απόφαση στέρησε από τους κατοίκους του Αγίου Ευστρατίου την ευκαιρία να επισκευάσουν τα σπίτια τους και να ξαναχτίσουν τη ζωή τους.
Ο Άγιος Ευστράτιος άλλαξε ριζικά, χάνοντας μεγάλο μέρος της ιστορικής του φυσιογνωμίας. «Χάθηκε αυτή η παράδοση. Χάθηκε αυτή η ιστορία. Χάθηκε αυτό το αλισβερίσι που είχε ο άνθρωπος με τον άνθρωπο… Καταργήσαμε όλα τα έθιμα», περιγράφει με θλίψη ένας κάτοικος, αναδεικνύοντας την απώλεια της κοινωνικής συνοχής και των παραδόσεων που χαρακτήριζαν τον Άγιο Ευστράτιο.
Προσπάθειες Ανάδειξης του Παλαιού Οικισμού
Σήμερα, σώζονται περίπου 20 σπίτια από τον παλιό οικισμό, θυμίζοντας την αρχιτεκτονική και την ιστορία του νησιού. Ένα από αυτά είναι το ιστορικό κτίριο της Μαρασλείου Σχολής, το οποίο αποτελούσε ένα σημαντικό εκπαιδευτικό ίδρυμα για τον Άγιο Ευστράτιο από το 1912.
Οι προσπάθειες για τη διάσωση και ανάδειξη του παλιού οικισμού είναι σημαντικές. Έχουν ξεκινήσει εργασίες για την απομάκρυνση των μπάζων και την αποκατάσταση των κοινόχρηστων χώρων. Ο παραδοσιακός οικισμός, που έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικός με Προεδρικό Διάταγμα του 2005, διαθέτει πολλά εγκαταλελειμμένα κτίρια και σοκάκια που χρήζουν προστασίας και αναστήλωσης. Η ανάδειξη του παλαιού οικισμού θα συμβάλει στην ανάπτυξη του τουρισμού, προσφέροντας στους επισκέπτες μια μοναδική εμπειρία και μια ματιά στην ιστορία του νησιού.
Ο Άγιος Ευστράτιος έχει ξαναχτιστεί, αλλά η πληγή του σεισμού παραμένει. Η μνήμη της καταστροφής και των επιπτώσεών της στην οικονομία και την κοινωνία είναι ζωντανή. Ωστόσο, οι προσπάθειες για την ανάδειξη της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού δίνουν ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Η ανάδειξη του Αγίου Ευστρατίου ως προορισμού βιώσιμου τουρισμού, με έμφαση στην ιστορία, τον πολιτισμό και τη φυσική ομορφιά, θα μπορούσε να αποτελέσει μια σημαντική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους και να συμβάλει στην αναζωογόνηση του νησιού.
