Κάτω από μια απλή πόρτα στην πολυσύχναστη πλατεία της Αθήνας, δεκάδες άνθρωποι περνάνε κάθε μέρα χωρίς να το πάρουν είδηση. Αν όμως κάποιος μπει μέσα και κατέβει τα σκαλιά, βουτάει σε έναν άλλο κόσμο, μακριά από τον θόρυβο της πόλης. Εκεί, στα έξι μέτρα βάθος, ανοίγει ο Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944-Κοραή 4, ένα μέρος που σε κάνει να παγώσεις από την ιστορία που κρύβει.
Αυτό το καταφύγιο, φτιαγμένο στα χρόνια του πολέμου κάτω από το κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής, προοριζόταν να σώζει ζωές από βομβαρδισμούς. Τελικά, έγινε φυλακή και βασανιστήριο για την Κομαντατούρ των Ναζί. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς πόσοι πέρασαν από εκεί τα μαρτύριά τους.
Οι κρατούμενοι, με ό,τι είχαν – ακόμα και νύχια – χάραξαν μηνύματα στους τοίχους, σαν αντίσταση. Σκίτσα, ημερομηνίες, ονόματα. Έτσι άφησαν ίχνη από τον εφιάλτη τους.
«24 ώρες χωρίς φαί και νερό. Μόνο μυρίζοντας το γιασεμί. Δημήτρης Μωραϊτης», «Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης», τελειόφοιτος Ιατρικής. Κρατούμαι ως όμηρος. Μαρτύρια Ιεράς Εξετάσεως», «αδελφοί Χάλαροι. Έντιμοι πολίται. Εκρατήθησαν αδίκως από ρουφανιά»…, είναι μερικά από τα ακιδογραφήματα.
Επισκέπτες συγκλονισμένοι
Σχολεία έρχονται εδώ σχεδόν καθημερινά, από όλη την Ελλάδα, για να δουν αυτόν τον χώρο ζωντανής ιστορίας. Ο Κωνσταντίνος Χατζηεργάτης, που δουλεύει εκεί από το 2008, είπε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων: «από την 1η Οκτωβρίου μέχρι και το τέλος της σχολικής χρονιάς, καθημερινά γίνεται τουλάχιστον μία επίσκεψη από σχολεία και μάλιστα από όλη την Ελλάδα. Χθες (σ.σ. Παρασκευή 24 Οκτωβρίου) παρότι είχαμε ήδη ένα σχολείο ήρθε και δεύτερο και μας ζητήθηκε να δουν τα παιδιά τον χώρο».
Πολλοί φεύγουν με δάκρυα. Η ιστορία χτυπάει δυνατά.
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, το υπουργείο Εσωτερικών πήρε το κτίριο για τις υπηρεσίες του. Με την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, η Κομαντατούρ το κατέλαβε και τα υπόγεια έγιναν χώρος φρίκης.
Χιλιάδες άνθρωποι, κάθε ηλικίας και εθνικότητας, πέρασαν από εκεί. Έλληνες αγωνιστές, αντιφρονούντες Γερμανοί, Ιταλοί, ακόμα και σαλταδόροι ή κοινοί εγκληματίες – όλα φαίνονται από τα χαράγματα στους τοίχους.
Μετά την απελευθέρωση, μέχρι τα Δεκεμβριανά, το ΕΑΜ στήθηκε στο κτίριο.
Η μετατροπή σε μνημείο
Το 1991, η Εθνική Ασφαλιστική πήρε πρωτοβουλία και το υπουργείο Πολιτισμού έκανε τα παλιά κρατητήρια σε Χώρο Ιστορικής Μνήμης, αναλαμβάνοντας και τη φροντίδα. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης το εγκαινίασε, για να τιμήσει την Αντίσταση και τους αγωνιστές.
Κατά τη συντήρηση, βρέθηκαν πράγματα των κρατουμένων: κούπες, ξυραφάκια, ταμπακέρα, κουτιά τσιγάρων, σημειώματα κρυμμένα σε ρωγμές, ακόμα και ένα ατόφιο γράμμα. Τα φυλάνε τώρα σε προθήκες, μαζί με μια ναζιστική σημαία που βρέθηκε σε κουτί και μια πόρτα από κρατητήριο της Γκεστάπο στη Μέρλιν.
Μέχρι το 2023, λειτουργούσε με την Εθνική Ασφαλιστική και το υπουργείο Πολιτισμού. Τελευταία, δόθηκε στο υπουργείο και τον Δήμο Αθηναίων, που το τρέχουν πια μαζί.
