Η ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ, Φραντσέσκα Αλμπανέζε, προκαλεί θύελλα αντιδράσεων με τις κατηγορίες της για «γενοκτονία» στη Γάζα, στρέφοντας τα βέλη της κατά του Ισραήλ και κρατών που το υποστηρίζουν. Οι δηλώσεις της επαναφέρουν δυναμικά στο προσκήνιο τη συζήτηση για το διεθνές δίκαιο, την ευθύνη των κρατών και το μέλλον της πολυμερούς διπλωματίας. Τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ελλάδα και τη διεθνή κοινότητα;
Οι Βαριές Κατηγορίες και το Διεθνές Δίκαιο
Η Φραντσέσκα Αλμπανέζε, ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, δεν δίστασε να χαρακτηρίσει το τρέχον σχέδιο κατάπαυσης του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας, το οποίο διαπραγματεύτηκε η Ουάσινγκτον, ως «απολύτως ανεπαρκές και μη συμβατό προς το διεθνές δίκαιο». Η κριτική της εστιάζει στην αδυναμία του σχεδίου να επιλύσει τη ρίζα του προβλήματος, την οποία εντοπίζει στην ισραηλινή κατοχή και τον αποικισμό των παλαιστινιακών εδαφών. Η φράση της, ότι «η γενοκτονική βία γινόταν οφθαλμοφανής», σηματοδοτεί μια σοβαρή κλιμάκωση στην ρητορική του ΟΗΕ, τουλάχιστον σε επίπεδο ειδικών εισηγητών.
Ανάλυση: Ο όρος “γενοκτονία” είναι νομικά και ηθικά βαρύς, οριοθετημένος από τη Σύμβαση του ΟΗΕ για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας (1948). Η χρήση του από την κ. Αλμπανέζε, αν και ως εκτίμηση, υποδηλώνει μια βαθιά ανησυχία για τις πράξεις που, κατά την άποψή της, πληρούν τα κριτήρια της Σύμβασης. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι παρόμοιες κατηγορίες έχουν αποτελέσει το αντικείμενο δικαστικών προσφυγών, όπως αυτή της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ).
Η Ευθύνη των Κρατών και η Πολυμερής Διπλωματία
Πέρα από την κριτική κατά του Ισραήλ, η κ. Αλμπανέζε στρέφεται και κατά των κρατών που το υποστηρίζουν, κυρίως των δυτικών. Κατηγορεί αυτές τις χώρες ότι παρέχουν «στρατιωτική, διπλωματική, οικονομική και ιδεολογική υποστήριξη», ακόμα και όταν «μετατρέπονταν σε όπλα ο λιμός και η ανθρωπιστική βοήθεια». Μάλιστα, υποστηρίζει ότι αυτά τα κράτη «θα μπορούσαν και θα έπρεπε να κληθούν να λογοδοτήσουν» για τη συνδρομή τους σε παράνομες ενέργειες (σελ. 23 της έκθεσης). Ειδική μνεία γίνεται στις ΗΠΑ, τις οποίες, μαζί με το Ισραήλ, κατηγορεί ότι «οδηγούν σε διάβρωση, κατάρρευση το πολυμερές σύστημα».
Ανάλυση: Η θέση της εισηγήτριας αναδεικνύει μια κρίσιμη πτυχή του διεθνούς δικαίου: την ευθύνη των τρίτων κρατών. Σύμφωνα με το δίκαιο της διεθνούς ευθύνης, ένα κράτος μπορεί να θεωρηθεί συνυπεύθυνο για παράνομες πράξεις άλλου κράτους αν γνωρίζει τις συνθήκες της πράξης και συνεχίζει να παρέχει βοήθεια ή συνδρομή. Αυτή η διάσταση έχει ιδιαίτερη σημασία για χώρες με στενές σχέσεις με το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένων πολλών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το «Πρόσχημα» της Λύσης των Δύο Κρατών
Η Φραντσέσκα Αλμπανέζε χαρακτηρίζει ως «πρόσχημα» την αναθέρμανση της συζήτησης για τη λύση των δύο κρατών στην ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση. Κατά την άποψή της, αυτή η συζήτηση αποσκοπεί στο να δώσει την εντύπωση ανάληψης δράσης, ενώ το «επείγον ήταν να συζητηθεί (…) πώς θα σταματήσει η γενοκτονία».
Συμφραζόμενα: Η λύση των δύο κρατών παραμένει η κυρίαρχη διεθνής πρόταση για την επίλυση της σύγκρουσης, βασισμένη στην ύπαρξη ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους δίπλα στο Ισραήλ. Ωστόσο, η υλοποίησή της αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια, όπως η επέκταση των ισραηλινών οικισμών και οι συνεχιζόμενες διαφωνίες για τα σύνορα, το status της Ιερουσαλήμ και το δικαίωμα επιστροφής των προσφύγων. Η κριτική της κ. Αλμπανέζε αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη δυσπιστία ορισμένων κύκλων ως προς την αποτελεσματικότητα αυτής της λύσης υπό τις παρούσες συνθήκες.
Ειδικές Συστάσεις και Ηθικό Δίλημμα
Η Ιταλίδα νομικός είναι σαφής: τα κράτη μέλη του ΟΗΕ οφείλουν να διακόψουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, καθώς δεν είναι «υποχρεωμένα να βοηθούν» οποιοδήποτε κράτος διαπράττει «παράνομες ενέργειες». Υπογραμμίζει ότι «όσα διατηρούν ακόμη σχέσεις με το Ισραήλ, διπλωματικές, αλλά πάνω απ’ όλα οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές, φέρουν όλα ευθύνη σε ορισμένο βαθμό».
Ανάλυση: Αυτή η σύσταση θέτει ένα σημαντικό ηθικό και πολιτικό δίλημμα για πολλά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η οποία διατηρεί στενές σχέσεις με το Ισραήλ. Ενώ η Ελλάδα, ως μέλος της ΕΕ και του ΟΗΕ, έχει δεσμεύσεις έναντι του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η διακοπή διπλωματικών και οικονομικών σχέσεων συνιστά ένα ακραίο μέτρο με ευρείες γεωπολιτικές προεκτάσεις. Η εισηγήτρια, με τις δηλώσεις της, στρέφει τους προβολείς στην ανάγκη για μεγαλύτερη συνέπεια μεταξύ των διακηρυγμένων αρχών του διεθνούς δικαίου και της πραγματικής εξωτερικής πολιτικής των κρατών.
