Η φιλόδοξη Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, ο οδικός χάρτης για την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Με τις τιμές της ενέργειας να εκτοξεύονται και τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις να δημιουργούν νέα δεδομένα, η Ευρώπη καλείται να επανεξετάσει την προσέγγισή της. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή αυτής της συζήτησης, προτείνοντας στους Financial Times πέντε «χρυσούς κανόνες» για μια ρεαλιστική και αποτελεσματική πράσινη μετάβαση.
Οι Προκλήσεις της Πράσινης Μετάβασης: Ένας Πολυπαραγοντικός Γρίφος
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με σύνθετες προκλήσεις που απειλούν την πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα. Όπως επισημαίνει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, οι υψηλές τιμές ενέργειας περιορίζουν τα περιθώρια για επιπλέον οικονομικά βάρη. Παράλληλα, το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον έχει ενισχύσει την ανάγκη για απεξάρτηση από εξωγενείς ενεργειακές πηγές και τεχνολογίες, ενώ η ΕΕ καλείται να διαχειριστεί πληθώρα άλλων στρατηγικών στόχων, όπως η οικονομική σταθερότητα και η βιομηχανική ανταγωνιστικότητα. Η ενεργειακή μετάβαση δεν μπορεί να είναι μια απομονωμένη πολιτική, αλλά πρέπει να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο για τη θέση της Ευρώπης στον κόσμο.
Οι Πέντε Χρυσοί Κανόνες: Ένα Πλαίσιο Ρεαλισμού
Ο πρωθυπουργός προτείνει ένα πλαίσιο πέντε αρχών για να διασφαλιστεί ότι η πράσινη μετάβαση θα είναι βιώσιμη και δίκαιη:
- Αποδοτικότητα Κόστους: Η στρατηγική αποανθρακοποίησης πρέπει να είναι οικονομικά βιώσιμη, εστιάζοντας αρχικά σε τομείς όπου οι τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών είναι ανταγωνιστικές. Δεν είναι ρεαλιστικό να αντιμετωπιστούν όλες οι εκπομπές ταυτόχρονα, ειδικά σε κρίσιμους τομείς όπως η ναυτιλία, οι αερομεταφορές και οι βαριές βιομηχανίες.
- Τεχνολογική Ουδετερότητα: Η επιλογή των τεχνολογιών πρέπει να βασίζεται στην αποτελεσματικότητά τους στη μείωση των εκπομπών, χωρίς «ηθικές» προκαταλήψεις. Η Ευρώπη δεν πρέπει να αποκλείει λύσεις όπως η πυρηνική ενέργεια, ενώ ταυτόχρονα χρηματοδοτεί την εισαγωγή φυσικού αερίου. Η στόχευση πρέπει να είναι στη μείωση των εκπομπών, όχι σε «καλές» ή «κακές» τεχνολογίες.
- Ενσωμάτωση Εσωτερικής Αγοράς: Οι τεράστιες διαφορές στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ αποτελούν πηγή ανισοτήτων και αναποτελεσματικότητας. Η βαθύτερη ενσωμάτωση των ενεργειακών αγορών είναι ένα πολιτικό έργο που απαιτεί αποφασιστικότητα για τη δημιουργία ενός ενιαίου, λειτουργικού χώρου.
- Ισχυρότερη Διακυβέρνηση Αγοράς: Η πολυπλοκότητα και η αδιαφάνεια των ενεργειακών αγορών, ιδίως της ηλεκτρικής ενέργειας, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για ενισχυμένη διακυβέρνηση. Πρέπει να επανεξεταστούν οι μηχανισμοί καθορισμού των τιμών και να ενισχυθούν οι εποπτικοί μηχανισμοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αποτροπή χειραγώγησης και τη διασφάλιση της δίκαιης λειτουργίας.
- Ισορροπία Στρατηγικών Στόχων: Η αποανθρακοποίηση δεν μπορεί να είναι ο μοναδικός αυτοσκοπός. Πρέπει να συνεκτιμώνται και άλλοι στρατηγικοί στόχοι, όπως η απασχόληση, η βιομηχανική παραγωγή και η στρατηγική αυτονομία. Εάν απαιτηθεί η διατήρηση ορισμένων εκπομπών για ένα διάστημα ώστε να διασωθούν βιομηχανίες ή να διαφυλαχθεί η κοινωνική συνοχή, αυτό πρέπει να γίνεται με ειλικρίνεια και ρεαλισμό.
Ανάλυση: Αναπροσαρμογή Πορείας και Ευρύτερες Προεκτάσεις
Η παρέμβαση του Έλληνα πρωθυπουργού έρχεται σε μια στιγμή που πολλοί ηγέτες της ΕΕ εκφράζουν παρόμοιες ανησυχίες. Η αρχική προσέγγιση της Πράσινης Συμφωνίας, αν και απαραίτητη, συχνά φάνηκε να αγνοεί τις σκληρές οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες, ιδιαίτερα μετά τις ενεργειακές κρίσεις και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η έμφαση στην τεχνολογική ουδετερότητα, για παράδειγμα, μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την αναγνώριση της πυρηνικής ενέργειας —ήδη σημαντικό μέρος του ενεργειακού μείγματος σε χώρες όπως η Γαλλία— ως μια βιώσιμη λύση χαμηλών εκπομπών, κάτι που στο παρελθόν αντιμετωπιζόταν με σκεπτικισμό από τμήματα της ΕΕ.
Στην εκτίμηση του συντάκτη, η πρόταση για ισχυρότερη διακυβέρνηση της αγοράς αντικατοπτρίζει μια αυξανόμενη δυσπιστία προς την πλήρη απελευθέρωση και αυτορρύθμιση, ειδικά σε κλάδους τόσο ζωτικούς όσο η ενέργεια. Οι στρεβλώσεις που παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια, με ακραίες διακυμάνσεις τιμών, έχουν υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού και των επιχειρήσεων, καθιστώντας αναγκαία την ενίσχυση του ρυθμιστικού πλαισίου. Επιπλέον, η άρθρωση των πέντε κανόνων υπογραμμίζει την ανάγκη για ευελιξία και προσαρμοστικότητα, αναγνωρίζοντας ότι η πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα δεν είναι γραμμική και απαιτεί συνεχή αξιολόγηση και αναπροσαρμογή.
Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαίτερα σημαντική για χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες έχουν επενδύσει σημαντικά στην πράσινη μετάβαση αλλά αντιμετωπίζουν την πρόκληση της διατήρησης της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής συνοχής εν μέσω παγκόσμιων αναταράξεων.
Το Μέλλον της Πράσινης Συμφωνίας: Ένας Αγώνας Δρόμου για το 2025
Οι προτάσεις του Πρωθυπουργού Μητσοτάκη δεν είναι απλώς θεωρητικές. Αποτελούν μια πρόσκληση για μια ριζική επανεξέταση της ατζέντας της ΕΕ στον τομέα της πράσινης μετάβασης. Όπως ο ίδιος τονίζει, αν οι κανόνες αυτοί εφαρμοστούν σοβαρά, θα οδηγήσουν σε «μια πολύ διαφορετική» στρατηγική. Η Ευρώπη δεν πρέπει να κερδίσει τον αγώνα για την κλιματική ουδετερότητα, μόνο για να ανακαλύψει ότι έτρεχε σε λάθος αγώνα. Οι επόμενοι μήνες, ενόψει και των ευρωεκλογών, θα είναι κρίσιμοι για το πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση θα υιοθετήσει αυτές τις αρχές και θα διαμορφώσει το μέλλον της πράσινης πολιτικής της.
