Ένας θρύλος της περιβαλλοντικής επιστήμης και ακτιβισμού, η Τζέιν Γκούντολ, έφυγε από τη ζωή την Τετάρτη σε ηλικία 91 ετών, κλείνοντας έναν κύκλο ζωής αφιερωμένο στην κατανόηση και προστασία του φυσικού κόσμου. Ο θάνατός της, οφειλόμενος σε φυσικά αίτια κατά τη διάρκεια περιοδείας της στις ΗΠΑ, αφήνει πίσω του ένα ανεκτίμητο έργο που άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε όχι μόνο τους χιμπατζήδες, αλλά και τη θέση της ανθρωπότητας στον πλανήτη.
Μια πρωτοπόρος που επαναπροσδιόρισε την επιστήμη
Η Τζέιν Γκούντολ, μια πρωτευοντολόγος και περιβαλλοντική ακτιβίστρια, δεν ήταν απλώς μια επιστήμονας· ήταν μια επαναστάτρια. Ξεκινώντας το πρωτοποριακό της έργο τη δεκαετία του 1960, σε μια εποχή που ο χώρος της επιστήμης ήταν κυρίως ανδροκρατούμενος, έσπασε τα στερεότυπα. Ο αντίκτυπός της ήταν τόσο στην επιστημονική μεθοδολογία όσο και στην ανάδειξη του ρόλου των γυναικών στον ακαδημαϊκό χώρο, ανοίγοντας τον δρόμο για άλλες ερευνήτριες, όπως η Νταϊάν Φόσεϊ.
Οι ανακαλύψεις της Δρ. Γκούντολ ως ηθολόγου, ειδικά στην Τανζανία, έφεραν επανάσταση στην κατανόηση των χιμπατζήδων. Αντί για την ψυχρή, αντικειμενική παρατήρηση με τη χρήση αριθμών, η Γκούντολ επέλεξε να δώσει ονόματα στα ζώα, αναγνωρίζοντας τις ξεχωριστές προσωπικότητές τους, τις οικογενειακές τους σχέσεις και τα συναισθήματά τους. Η πιο εμβληματική ίσως ανακάλυψή της ήταν ότι, όπως και οι άνθρωποι, οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν εργαλεία, μια διαπίστωση που μέχρι τότε θεωρούνταν αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπινου είδους. Όπως η ίδια δήλωσε το 2002: «Διαπιστώσαμε ότι, σε τελική ανάλυση, δεν υπάρχει κάποια γραμμή που να διαχωρίζει τους ανθρώπους από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο».
Από τη ζούγκλα στην παγκόσμια σκηνή: Ένας αγώνας για τον πλανήτη
Αν και ξεκίνησε το έργο της με την εντατική μελέτη των χιμπατζήδων, η πορεία της Τζέιν Γκούντολ εξελίχθηκε. Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά την άφιξή της στην Αφρική, συνειδητοποίησε ότι η προστασία των χιμπατζήδων ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευρύτερη προστασία του φυσικού τους περιβάλλοντος. Αυτή η συνειδητοποίηση την οδήγησε να αφήσει την απομόνωση της ζούγκλας και να αναλάβει έναν παγκόσμιο ρόλο ως ακτιβίστρια για το περιβάλλον.
Το 1977, ίδρυσε το Ινστιτούτο Τζέιν Γκούντολ, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό που αρχικά στήριζε την έρευνα και την προστασία στην Αφρική, αλλά με τον καιρό επέκτεινε το έργο του παγκοσμίως. Η ίδια ξεκίνησε να ταξιδεύει κατά μέσο όρο 300 ημέρες τον χρόνο, συναντώντας αξιωματούχους, μιλώντας σε σχολεία και κοινότητες, και διαδίδοντας το μήνυμα της επείγουσας ανάγκης για δράση κατά της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η μετάβαση από τον μοναχικό ερευνητή στον παγκόσμιο πρεσβευτή της φύσης ήταν ένα αξιοσημείωτο κεφάλαιο στη ζωή της.
Analysis: Η στροφή της Γκούντολ προς τον ευρύτερο περιβαλλοντικό ακτιβισμό συνάδει με μια ευρύτερη τάση στην επιστήμη του 21ου αιώνα, όπου οι επιστήμονες καλούνται όλο και περισσότερο να μεταφράσουν την έρευνά τους σε απτές πολιτικές και κοινωνικές δράσεις. Η αναγνώριση ότι η προστασία ενός είδους είναι ατελής χωρίς την προστασία του οικοσυστήματος είναι θεμελιώδης αρχή της σύγχρονης οικολογικής σκέψης.
Η κληρονομιά της ελπίδας και της δράσης
Μέσω της συνεργασίας της με το National Geographic Society, η Γκούντολ έστρεψε την προσοχή του ευρύτερου κοινού στη ζωή των χιμπατζήδων με ταινίες, ντοκιμαντέρ και άρθρα. Επιπλέον, έχει συγγράψει πάνω από 30 βιβλία, συμπεριλαμβανομένων δώδεκα παιδικών, μεταφέροντας το πάθος και τις γνώσεις της στις επόμενες γενιές.
Μέχρι το τέλος της ζωής της, η Τζέιν Γκούντολ παρέμεινε αισιόδοξη για το μέλλον του πλανήτη. Δεν αμφέβαλε ποτέ για την ανθεκτικότητα της φύσης και την ικανότητα του ανθρώπου να αντιμετωπίσει τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Η ίδια δήλωσε το 2002: «Ναι, υπάρχει ελπίδα… Είναι στα χέρια μας, στα χέρια σας, στα χέρια μου και σε εκείνα των παιδιών μας. Εξαρτάται πραγματικά από εμάς», προτρέποντας τους ανθρώπους να αφήσουν «τα πιο ελαφρά οικολογικά αποτυπώματα που είναι δυνατόν».
In the author’s assessment: Η διαρκής αισιοδοξία της Γκούντολ, παρά την αντιμετώπιση του φονικού αντίκτυπου της ανθρώπινης δραστηριότητας στους οικοτόπους, αποτελεί ένα ισχυρό μήνυμα. Υπογραμμίζει ότι η αποσύνδεση από τη φύση είναι η ρίζα πολλών περιβαλλοντικών προβλημάτων, και η επανασύνδεση με αυτήν, μέσω της παιδείας και της προσωπικής δράσης, είναι κρίσιμη για την επιβίωση του πλανήτη.
Μια ζωή αφιερωμένη στην ανακάλυψη
Η προσωπική ζωή της Τζέιν Γκούντολ ήταν επίσης μέρος του ταξιδιού της. Απέκτησε έναν γιο, τον Γκραμπ, από τον πρώτο της γάμο με τον φαν Λόουικ, ο οποίος έληξε το 1974. Το 1975 παντρεύτηκε τον Ντέρεκ Μπράισεσον, ο οποίος δυστυχώς απεβίωσε το 1980.
Η κληρονομιά της ζει μέσα από τις ανακαλύψεις της, το ίδρυμά της και τα εκατομμύρια ανθρώπων που ενέπνευσε να νοιαστούν για τον πλανήτη και τα πλάσματά του. Η Τζέιν Γκούντολ δεν ήταν απλώς μια επιστήμονας· ήταν μια φάρος ελπίδας και μια αδιάκοπη φωνή για τη φύση, υπενθυμίζοντας σε όλους μας τη βαθιά σύνδεση μεταξύ όλων των μορφών ζωής.
