Στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) άνοιξε τις πόρτες της για το κοινό η έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης – Αντί αναδρομικής», μια εμβληματική παρουσίαση του έργου του εικαστικού Θόδωρου Παπαδημητρίου, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα. Η έκθεση επιχειρεί μια φρέσκια ερμηνεία της καλλιτεχνικής διαδρομής του Θόδωρου μετά τον θάνατό του το 2018, χρησιμοποιώντας τα έργα του και το αρχείο που ο ίδιος δώρισε στο ΕΜΣΤ.
Η έκθεση γλυπτικής στοχεύει να φωτίσει την ιδιαίτερη σκέψη του Θόδωρου, τις κορυφαίες στιγμές της δουλειάς του, αλλά και τη συνολική πορεία του ως σύγχρονος δημιουργός, που άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του στην ελληνική γλυπτική σκηνή. Ο Θόδωρος προσπάθησε να ανανεώσει τη γλωσσά της γλυπτικής και να την καθιερώσει σε μια εποχή όπου κυριαρχούσαν τα έντυπα και τα οπτικοακουστικά μέσα.
Ο Θόδωρος θεωρείται πρωτοπόρος σύγχρονων πρακτικών στην τέχνη, δημιουργώντας πρωτοποριακά ηχητικά γλυπτά, περφόρμανς, και εννοιολογικά έργα, ενώ παράλληλα άσκησε κριτική στους υπάρχοντες καλλιτεχνικούς θεσμούς στην Ελλάδα. Θεωρούσε πως ο καλλιτέχνης έχει έναν σημαντικό κοινωνικό ρόλο και υποστήριζε την ενσωμάτωση των καλλιτεχνικών φωνών στον δημόσιο διάλογο, κάτι που υλοποίησε με την παρουσία του στα ΜΜΕ, όπως ραδιόφωνο, τηλεόραση και εφημερίδες. Εμπνευσμένη από τις εκθεσιακές πρακτικές του Θόδωρου και τα σχόλιά του για τους θεσμούς, η έκθεση αναδεικνύει τις δυνατότητες και τα όρια μιας μουσειακής αναδρομικής.
Σε μια προσπάθεια να απομακρυνθεί από τον προσωποκεντρικό χαρακτήρα της κλασικής αναδρομικής έκθεσης, μαζί με τα έργα του Θόδωρου παρουσιάζονται και δημιουργίες πέντε ακόμη καλλιτεχνών –Νίκος Αρβανίτης, Πάκυ Βλασσοπούλου, Ίρις και Λήδα Λυκουριώτη (Αρχιτέκτονες της Φάλαινας), Κώστας Μπασάνος, Γιάννης Παπαδόπουλος– που έχουν συνομιλήσει κριτικά με το έργο του ή με παρόμοιους προβληματισμούς. Τα έργα τους, είτε προϋπήρχαν είτε δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση, προσφέρουν νέες οπτικές και ερμηνείες, εστιάζοντας σε πτυχές του έργου του Θόδωρου που ίσως δεν είχαν προβληθεί επαρκώς.
Ο Θόδωρος ήταν ένας καλλιτέχνης που έδινε τεράστια σημασία στην επικοινωνία, γι’ αυτό και ερχόταν σε αντίθεση με κάθε προσπάθεια παρερμηνείας ή απλοποίησης της καλλιτεχνικής του πρόθεσης. Γι’ αυτό φρόντιζε να εκφράζει με σαφήνεια τις ιδέες του μέσα από εκδόσεις και κείμενά του, και μέσα από τα ίδια του τα έργα.
Πραγματοποίησε μια ιστορική ανασκόπηση του έργου του από την πρώτη του αναδρομική το 1975 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, υπογραμμίζοντας τη ριζική αλλαγή που έκανε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 για να γεφυρώσει το πολιτιστικό, πολιτικό και τεχνολογικό χάσμα μεταξύ της μεταπολεμικής περιόδου των σπουδών του και της εποχής της επιστροφής του στην Ελλάδα, στα πρώτα χρόνια της δικτατορίας. Η αλλαγή αυτή ήταν η εισαγωγή του λόγου, γραπτού ή προφορικού, στα έργα του.
Η έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης – Αντί αναδρομικής» ξεκινά από αυτή την αλλαγή και προσπαθεί μέσα από μια μη χρονολογική διαδρομή να εξετάσει διάφορες θεματικές του έργου του, να αναδείξει τα σημαντικότερα έργα του, και να αποσαφηνίσει το γλυπτικό λεξιλόγιο του Θόδωρου μέσα από 11 θεματικές ενότητες. Όπως και ο ίδιος ο Θόδωρος επιθυμούσε, η έκθεση φιλοδοξεί να είναι μια εμπειρία που αγγίζει όλες τις αισθήσεις.
Οι παρακάτω ενότητες συνθέτουν μια ενιαία διαδρομή μέσα από διαφορετικά σκηνικά, συνδυάζοντας έργα από διαφορετικές περιόδους. Την σκηνογραφία της έκθεσης έχει αναλάβει ο αρχιτέκτονας και σκηνογράφος Γιάννης Αρβανίτης.
ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΕΡΓΟ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ
Ο γλύπτης Θόδωρος ζει και εργάζεται στο Παρίσι για μια δεκαετία, πριν επιστρέψει στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το δικτατορικό καθεστώς απαιτούσε από όσους λάμβαναν κρατική υποτροφία και ζούσαν στο εξωτερικό να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Η εμπειρία της ατμόσφαιρας του Παρισιού πριν τον Μάιο του ’68, σε συνδυασμό με τη ζωή στην Ελλάδα της δικτατορίας, επηρέασαν σημαντικά την καλλιτεχνική του σκέψη. Ο Θόδωρος αντιλήφθηκε ότι η γλυπτική τέχνη πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, γι’ αυτό εισήγαγε τον προφορικό και γραπτό λόγο στο έργο του. Αποφάσισε να υπογράφει ως “Θόδωρος, γλύπτης”, τονίζοντας την αλλαγή στην καλλιτεχνική του πρακτική. Σύμφωνα με τον Θόδωρο η γλυπτική είναι ένα μέσο για επικοινωνία, επομένως ένα κείμενο μπορεί να λειτουργήσει και ως γλυπτό έργο τέχνης.
ΤΗΛΕ-ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ
Το έργο “Τηλε-χειρισμός” είναι μοναδικό για τον Θόδωρο και δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί εύκολα. Δημιουργήθηκε σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Γιώργο Εμιρζά και προοριζόταν για τηλεοπτική μετάδοση. Περιλαμβάνει πλάνα από περφόρμανς και δράσεις, στις οποίες ο Θόδωρος απευθύνεται στους τηλεθεατές και αναπαράγει ειδικά για την κάμερα. Παρουσιάζει το πρώιμο γλυπτικό έργο του σε κίνηση, τα χέρια του γλύπτη να δουλεύουν, και εξηγεί τις απόψεις του για τη γλυπτική και την επικοινωνία. Μέσα από αναφορές σε αισθήσεις που δεν μπορούν να μεταδοθούν από την τηλεόραση, αναδεικνύονται τα όρια του μέσου: «Η πληροφορία που φέρουν τα έργα που παρουσιάζονται εδώ δεν είναι δυνατόν να μεταδοθεί μέσω φωτογραφίας ή γλώσσας – τηλεοπτική πληροφορία. […] Αυτή η αντίφαση είναι επίσης απόδειξη της αδυναμίας επιβίωσης της τέχνης εκτός των μαζικών μέσων ενημέρωσης.»
ΑΝΤΙΘΕΑΜΑ
Ως σχόλιο στην τηλεοπτική κουλτούρα, ο Θόδωρος δημιουργεί τις γλυπτικές οθόνες, οι οποίες εμφανίζονται την ίδια περίοδο με τα έργα της σειράς “Χειρισμοί”. Αντίθετα με την οθόνη της τηλεόρασης, που προβάλλει θεάματα και συγκεκριμένες απόψεις, οι οθόνες του Θόδωρου έχουν γλυπτική υπόσταση και προβάλλουν ερωτήματα. Σε αυτά τα έργα περιλαμβάνεται και το “ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΧXX – Ατομικό γλυπτικό-μουσικό θέαμα, 1980-1982”, μια γλυπτική εγκατάσταση που ενεργοποιήθηκε από τον καλλιτέχνη για να βιντεοσκοπηθεί. Αυτή η εγκατάσταση είναι από τα τελευταία έργα της σειράς “Χειρισμοί” και ο Θόδωρος την ξεχώρισε ως ένα έργο που αποτυπώνει την ουσία αυτής της σειράς: το γλυπτό καταστρέφεται για τις ανάγκες του θεάματος, ενώ παράλληλα επανέρχεται μεταμορφωμένο από τα σύγχρονα μέσα.
Ο ΚΗΠΟΣ
Ο Θόδωρος έδινε μεγάλη έμφαση στη δημόσια γλυπτική και θεωρούσε ότι όλα τα γλυπτά του προορίζονταν για δημόσιους χώρους. Προσπάθησε να διαμορφώσει το καλλιτεχνικό τοπίο, ώστε να αναπτυχθεί η επικοινωνία καλλιτέχνη-κοινού μέσα στα μουσεία και τους χώρους τέχνης. Μετά το 1967-1968, πρόσθεσε λόγο και κείμενο στα έργα του, σε μια προσπάθεια να επικοινωνήσει με ένα ευρύ κοινό, πέρα από την ελίτ των ειδικών και των συλλεκτών. Επίσης, προσάρμοζε την παρουσίαση των παλαιότερων έργων του, συνδυάζοντάς τα με τα νεότερα.
Για την έκθεση «Θόδωρος, Γλύπτης – Αντί αναδρομικής» δημιουργήθηκε ένας χώρος σαν κήπος, για την παρουσίαση γλυπτών από τις σειρές έργων του Θόδωρου, όπως “Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού”, “Πύλες”, “Πήγασοι”, για σχέδια από τα φοιτητικά του χρόνια, και για τη μακέτα του “Ωρολογίου του Μετρό” στην Πλατεία Συντάγματος. Ένας τεχνητός κήπος ταιριάζει με την ιδέα του καλλιτέχνη για τους θεσμούς: μια προσπάθεια προσαρμογής σε κάθε ανάγκη του καλλιτεχνικού έργου.
Ποιος ήταν ο Θόδωρος;
Ο Θόδωρος (Παπαδημητρίου) γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1931. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (1952-1957) και συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι (1959-1962), στην École Nationale Supérieure des Beaux-Arts και στην Académie du Feu. Συνεργάστηκε με την Αίθουσα Τέχνης Δεσμός και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα. Δίδαξε στο California State University (1972) και εκλέχθηκε καθηγητής Πλαστικής στην Σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (1980-1998). Συμμετείχε στα Ευρωπάλια (1982) στις Βρυξέλλες και πραγματοποίησε αναδρομική έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη (1984). Συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πέθανε στην Αθήνα το 2018 και δώρισε 110 έργα του και το εργαστήριό του στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Στο πλαίσιο παρουσιάσεων της Συλλογής ΕΜΣΤ
8 Φεβρουαρίου 2025 – 8 Φεβρουαρίου 2026
2ος Όροφος
Μέρες & Ώρες Λειτουργίας ΕΜΣΤ:
Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο & Κυριακή: 11.00 – 19:00
Πέμπτη:11.00 – 22.00
Εισιτήρια:
Γενική είσοδος: 8 ευρώ
Μειωμένο: 4 ευρώ
Ηλεκτρονική κράτηση εισιτηρίων: emst.gr
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Λεωφ. Καλλιρόης & Αμβρ. Φραντζή (πρώην εργοστάσιο Φιξ)
