Στα έγκατα της πλατείας Κοραή, ακριβώς κάτω από το κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής, κρύβεται ένα υπόγειο καταφύγιο που χτίστηκε την εποχή του πολέμου για να σώσει ζωές από βομβαρδισμούς. Τελικά, έγινε φυλακή τρόμου στα χέρια της ναζιστικής Κομαντατούρ κατά την Κατοχή, όπου χιλιάδες άνθρωποι υπέφεραν αδιανόητα. Ο χώρος αυτός, γνωστός ως Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944-Κοραή 4, ανοίγει καθημερινά τις πόρτες του σε επισκέπτες, αποκαλύπτοντας κομμάτια μιας σκοτεινής εποχής.
Περνώντας την απλή είσοδο και κατεβαίνοντας τα σκαλιά, ο θόρυβος της Αθήνας σβήνει απότομα. Εκεί, στους υγρούς τοίχους, οι κρατούμενοι χαράσσαν με νύχια ή ό,τι έβρισκαν μηνύματα απόγνωσης και αντίστασης, σαν να φώναζαν μέσα από τα χρόνια.
Μηνύματα από το σκοτάδι
Ανάμεσα στα γκράφιτι, ξεχωρίζουν φράσεις που παγώνουν το αίμα: «24 ώρες χωρίς φαί και νερό. Μόνο μυρίζοντας το γιασεμί. Δημήτρης Μωραϊτης». Άλλο: «Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης, τελειόφοιτος Ιατρικής. Κρατούμαι ως όμηρος. Μαρτύρια Ιεράς Εξετάσεως». Και ακόμα: «αδελφοί Χάλαροι. Έντιμοι πολίται. Εκρατήθησαν αδίκως από ρουφανιά». Αυτά τα ίχνη αποδεικνύουν ότι Έλληνες κάθε ηλικίας, μα και ξένοι –ακόμα και Γερμανοί που διαφωνούσαν με το καθεστώς ή Ιταλοί σαλταδόροι– πέρασαν από εκεί, μαζί με κατηγορούμενους για κοινά εγκλήματα.
Η Κατοχή, μια περίοδος λιμού και καταστολής που σκότωσε εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, έκανε αυτό το καταφύγιο σύμβολο ανθρώπινης τραγωδίας. Μετά την απελευθέρωση, το κτίριο φιλοξένησε το ΕΑΜ μέχρι τα Δεκεμβριανά, σημαδεύοντας μια στροφή στην ιστορία. Ποιος μπορεί να φανταστεί πόσες ιστορίες κρύβονται πίσω από κάθε χαρακιά;
Κρατούμενοι από διαφορετικά υπόβαθρα μοιράστηκαν τον εφιάλτη αυτόν, ενώ η αβεβαιότητα για τον αριθμό των θυμάτων παραμένει ζωντανή. Τα γκράφιτι λειτουργούν σαν μάρτυρες σιωπηλοί, διασώζοντας ονόματα και ημερομηνίες από την αμνησία.
Από φυλακή σε μνημείο
Το 1991, η Εθνική Ασφαλιστική πήρε πρωτοβουλία και το Υπουργείο Πολιτισμού μετέτρεψε τα κελιά σε χώρο μνήμης, με ευθύνη για τη συντήρηση. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης έκανε τα εγκαίνια, τιμώντας τους αγωνιστές της Αντίστασης σε επίσημο επίπεδο. Κατά τις εργασίες, βρέθηκαν κειμήλια όπως κούπες, ξυραφάκια, ένα ακέραιο γράμμα κρυμμένο σε σχισμή, ακόμα και ναζιστική σημαία μέσα σε κουτί –όλα εκτίθενται τώρα σε προθήκες.
Μια πόρτα από κρατητήριο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν προστέθηκε στη συλλογή, θυμίζοντας παρόμοιες φρικαλεότητες. Αυτά τα αντικείμενα δίνουν σάρκα και οστά στην ιστορία.
Μέχρι το 2023, ο χώρος λειτουργούσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εταιρείας, που τον δώρισε τότε στον Δήμο Αθηναίων και το υπουργείο. Τώρα, διαχειρίζονται μαζί τις επισκέψεις, κρατώντας ζωντανή τη μνήμη. Ο υπεύθυνος Κωνσταντίνος Χατζηεργάτης, εκεί από το 2008, δήλωσε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων: «από την 1η Οκτωβρίου μέχρι και το τέλος της σχολικής χρονιάς, καθημερινά γίνεται τουλάχιστον μία επίσκεψη από σχολεία και μάλιστα από όλη την Ελλάδα. Χθες (σ.σ. Παρασκευή 24 Οκτωβρίου) παρότι είχαμε ήδη ένα σχολείο ήρθε και δεύτερο και μας ζητήθηκε να δουν τα παιδιά τον χώρο».
Σχολεία από παντού κατακλύζουν τον χώρο, με μαθητές να φεύγουν συγκλονισμένοι, δάκρυα στα μάτια. Αυτές οι επισκέψεις, πιθανόν, φυτεύουν σπόρους κατανόησης για το παρελθόν.
